Vodič kroz znamenitosti Srbije
Manastiri
BEOČIN sa crkvom posvećenom Vaznesenju Gospodnjem
Eparhija Sremska

Manastir Beočin pripada Eparhiji Sremskoj i jedan je od najposećenijih manastira na Fruškoj Gori.
Nalazi se u blizini sela Beočin, nedaleko od Novog Sada.
U manastirskoj crkvi se nalazi čudotvorna ikona Majke Božije i mošti Svetog Vladike Varnave Nastića, najmlađeg srpskog svetitelјa.

Manastirska crkva je posvećena Vaznesenju Hristovom, manastir proslavlјa slavu Spasovdan.

Manastir je ženski, aktivan. Leži na severnoj strani Fruške Gore u dolini između dva brega obrasla gustom šumom. Pored manastira protiče potok – Ljuti potok koji ističe iz bregovitih šuma i utiče u Dunav.

Tačno vreme nastanka ovog fruškogorskog manastira do sada nije utvrđeno. Bez sumnje, Beočin je postojao oko polovine 16. veka, s obzirom da je prvi put pouzdano zabeležen u turskom katastarskom defteru iz 1578. godine. Tokom 17. veka Beočin je zabeležen još dva puta 1622. i 1629. godine. Za vreme austro-turskih ratova manastir je po svoj prilici oštećen i napušten. Godine 1697. patrijarh Arsenije III Čarnojević dopustio je izbeglim kaluđerima manastira Rače (na Drini) da Beočin nasele i obnove. Račanski kaluđeri su podigli 1708. godine malu privremenu crkvu od drveta. Zidanje današnje nove crkvene građevine (na mestu prvobitne), započete 1731-32. i dovršene 1740. godine. Kao njeni ktitori pominju se gospodar Milivoje Milaković, zakupac pošte iz Futoga i njegov sin Petar. Ikonostas crkve manastira Beočin delo je trojice poznatih slikara: 1754. godine četiri prestone ikone radio je Janko Halkozović, dok sve ostale potiču iz 1765-66. godine i pripadaju Dimitriju Bačeviću i Teodoru Kračunu.

Najstariji likovni podaci o manastiru Beočin nalaze se na litografiji petrovaradinskog majstora Mihaela Troha iz 1837-41. godine. 1875. godine u Beočinu je umro poznati pesnik Jovan Grčić Milenko. Sahranjen je u neposrednoj blizini crkve na severnoj strani, što potrvđuje grobna ploča sa zapisom sačuvana do danas. Poznati istoričar Dimitrije Ruvarac napisao je 1924. godine obimni i dokumentovani monografski rad o ovom manastiru i tako razrešio mnoga pitanja vezana za istorijske prilike manastira Beočin. Za vreme drugog svetskog rata 1941. godine brojne dragocenosti manastira Beočin su oplјačkane. Najveći deo ovih predmeta odnet je u Zagreb. U posleratnom periodu deo dragocenosti je vraćen i danas se čuva u Muzeju srpske pravoslavne crkve u Beogradu.

S južne strane manastira se nalazi veliki park. Zasadili su ga Francuzi pre 150 godina. Iz Pariza je u Beočin došla grupa baštovana koja je održavala Versajski park. U manastirskom vrtu su izgradili pravu malu kopiju Versajskog parka sa prelepom fontanom i bazenom u sredini. Izgrađene su staze sa niskim zimzelenim rastinjem. Zasađeno je mnogo vrsta retkog cveća, ukrasnog šiblјa i retkog drveća. Bilo je tu nekoliko vrsta magnolija, omorika, srebrnih borova i retkih četinara, listopadnog drveća i ukrasnog žbunja koje u ovim krajevima ne raste.
∇
BERKASOVO sa crkvom Svetoj Petki
Eparhija Sremska

U blizini Berkasova na dva kilometra severozapadno u sastavu spomeničkog kompleksa parohijalne crkve, nalazi se Crkva Svete Paraskeve – Sv. Petka , smeštena u lepoj uvali na potezu Ašman, okružena šumom i vinogradima.

Gradnja konaka, osnovnog uslova da crkva postane manastir, počela je pre par godina.

Konak pored same crkve, dug 25 i širokog pet metara građen je na sprat.
U prizemlju je trpazarija i kuhinja koja može da primi 150 osoba, dok je na spratu izgrađeno pet soba za monahe i monahinje.

Postavljeno je i novo crkveno zvono.

Ispod samog temelja, na istočnoj strani crkve nalazi se uređen izvor, čija se voda u narodu smatra lekovitom i čudotvornom.

To potvrđuje i mramorna ploča na kojoj su uklesane reči zahvalnosti jednog Dubrovčanina koji se ovde izlečio od teške bolesti. Takođe se može videti napis koji svedoči da je kći jednog stanovnika Gibarca, koja je imala paralizu, izlečena upotrebom ove vode i njena porodica je zbog toga zahvalna svetoj Petki.

Sveta Petka Paraskeva je rođena u drugoj polovini drugog veka. Ona se do kraja života nije pokolebala u veri, iako je stavljana na velike muke. Njeni mučitelji su toliko bili monstruozni, da su joj zbog njene vere odsekli glavu.

Ona se smatra zaštitnicom žena, a izvori pored crkava posvećenih ovoj svetiteljki, slove za lekovite.
∇
BEŠENOVO sa crkvom Svetog Arhangela
Eparhija Sremska

Prema predanju, manastir Bešenovo, čiji se ostaci nalaze na južnom obronku Fruške gore, uz potok Čikoš, osnovao je srpski kralј Dragutin krajem XIII veka. Posvećen je sv. arhanđelima Mihailu i Gavrilu (8/21. novembar).

Drugi podaci o osnivanju dovode se u vezu sa polovinom XV veka, kad se pominje 1467, zapisana na zidu kao godina oslikavanja manastirske crkve. No, prvi siguran podatak o postojanju manastira nalazi se u najstarijem turskom popisu Srema (1546), kao i kasnije tokom XVI veka.

Kada je manastir Vitovnica kod Požarevca stradao od Turaka, njegovi kaluđeri su sa najvrednijim liturgijskim predmetima prebegli u manastir Bešenovo. Među tim predmetima su bili i Četvorojevanđelјe, koje je 1557. okovao Kondo Vuk, te srebrna čaša iz 1662, delo kujundžije Luke (ove dragocenosti čuvaju se u Muzeju SPC u Beogradu). Celo XVII stoleće karakteristično je po nemaštini, o kojoj svedoče zapisi o odlascima bešenovačkih kaluđera u Rusiju radi prikuplјanja milostinje (1628, 1648, 1670, 1671). Godine 1656. obnovlјene su kelije i trpezarija.

Na osnovu vizitacijskog popisa iz 1753, u kojem je detalјno opisana manastirska crkva, zna se da je građevina zidana od opeke, ali se vreme izgradnje ne pominje. U istom popisu govori se i o prostranim manastirskim konacima, za koje je navedeno da su na južnoj strani podignuti 1730. i da su građeni opekom, dok se za konake sa severne i zapadne strane samo kaže da su stari. U popisu je naveden i stari ikonostas, koji je 1770, po svemu sudeći, delimično zamenjen ikonama Vasilija Romanoviča. On je od 1907. do 1909. zamenjen ikonostasom za koji je ikone radio Stevan Aleksić, koji je u istom periodu radio i zidne slike u unutrašnjosti crkve.

Manastir je u Drugom svetskom ratu porušen do temelјa.
∇
BLAGOVEŠTENJE
Eparhija Šumadijska

U Podnožju planine Rudnik u klisuri Blagoveštenjske reke kod mesta Stragari se nalazi ovaj hram posvećen Blagoveštenju.

Iz centra Donje Šatornje se skrene levo kao za Manastir Nikolje i nastavi putem za Stragare. Ne ulazi se u Stragare već se produži i na kraju postoji put samo levo, desno sa putokazom. Pođe se desno i naiđe na novi putokaz koji pokazuje pravo. Do manastira ima oko 8 kilometara pristojnog puta i na svakoj raskrsnici je oznaka.

Manastirska crkva je izgradjena u 14 veku u doba kneza Lazara kada je on osvojio Rudnik od župana Nikole Altomanovića i uspostavio zapadne granice svoje države. Ktitor manastira je nepoznati tadašnji vlastelin. Prema turskim popisima manastir se pominje 1476, 1516 i 1525 god. Bolja vremena za manastir dolaze obnovom Pećke patrijaršije 1557 god. kada je manastir i obnovljen.

Crkva je prezidana, dozidana priprata, a iznad naosa podignut tavan koji je kasnije u vreme Prvog srpskog ustanka Karadjordje krio barut i tu su se okupljali srpski ustanici. U 18 veku u manastirskim konacima radila je jedna od najstarijih škola u Srbiji. U ovom manastiru posle povratka u Srbiju Karadjordje se javno pokajao za oceubistvo i od igumana Grigorija dobio oproštaj greha. Izmedju dva ustanka u Blagoveštenju je održan sabor srpskih glavara medju kojima je bio i Miloš Obrenović. Odatle je ruskom caru Aleksandru Prvom poslato pismo sa molbom za pomoć. Sredinom 19 veka manastir je dobio sadašnji izgled. Obilazeći Srbiju krajem 19 veka manastir je posetio i čuveni istoričar Feliks Kanc. Za vreme drugog svetskog rata porušeni su konaci koji su obnovljeni 1960 god.
Južno od manastira u njegovom podnožju na izvoru Svetinji podignuta je devedesetih godina kapela posvećena Svetoj Petki.

Voda sa izvora se koristi za izlečenje mnogih bolesti.

Manastirski kompleks se sastoji od crkve sa zvonikom, trpezarije, tri konaka i pomoćnih zgrada elipsasto opasanih visokim kamenim zidom. Jedini ulaz je na južnoj strani.

U crkvi se nalaze tri sloja živopisa. Za prvi se još ne zna kada je nastao. Drugi je naslikan krajem 14 veka a treći početkom 17 veka. Tek 1981 god otkriveni su veliki delovi najstarijih zidnih slika od kojih se izdvaja kompozicija strašnog suda sa predstavom Hrista, Bogorodice, svetog Jovana Krstitelja i dva bela andjela. Ikonostas u crkvi ima posebnu vrednost. Izdvaja se monumentalni duborezni krst sa oslikanim raspećem iz 17 veka. Radio ga je ikonopisac Andrija Rajčević i to za daleko veću crkvu pa je prilikom postavljanja morao da se skrati sa donje strane. U manastiru se nalazi i čudotvorna ikona presvete Bogorodice i grob arhimandrita Vasilija na kome se isceljuju umobolni. Manastir ima i zlatan krst poklon kneza Miloša u spomen na Svetoandrejsku skupštinu 1858 god. i nekoliko vrednih rukopisa jer je tu nekada bila prepisivačka radionica sa bibliotekom.Manastirska slava je Preobraženje Gospodnje(19 avgust).

Manastir je aktivan i o njemu brinu monahinje.
∇
BOŠNJANE – Sveti Luka
Eparhija Šumadijska

Na blagom uzvišenju iznad sela Bošnjana, blizu Varvarina, nalazi se obnovlјeni manastir posvećen apostolu Luki.

Do manastira se dolazi na sledeći način:
(autoput E75 do Pojata, skretanje desno, put za Kruševac, u Ćićevcu, na prvom semaforu desno za Varvarin (6km), iz centra Varvarina skretanje levo za Bošnjane (6km) a iz Bošnjana desno do manastira (1km).

Prema narodnom predanju, ovde je za vreme kneza Lazara, krajem 14. veka, sagrađen prvobitni manastir, na mestu nasilјa iz rimkog vremena, koje se zvalo Drenac ili Bukovac. Kasnije, za vreme Turaka manastir je bio ugašen, a sve građevine srušene i uništene.

U saglasnosti sa predanjem je i realna pretpostavka, pošto pisani izvori ne postoje, da je manastir osnovan u doba kneza Lazara, imajući u vidu da se nalazi na posedima, koje je ovaj vladar Ravaničkom povelјom darovao svojoj zadužbini – manastiru Ravanici. Toponimi Grčka kosa, Grčka ćuprija i Grčki potok u okolini, možda ukazuju da su prvobitni manastir krajem XIV i početkom XV veka naselјavali monasi sinaiti, pristigli sa vizantijskog prostora. U domenu pretpostavke je veza manastira u Bošnjanima (gde se oduvek proslavlјa praznik Četrdeset mučenika sevastijskih – Mladenci) sa Temnićkim natpisom (pločom koja je bila ugrađena u neku crkvu, iz X-XI vek), pronađenom u obližnjem selu Gornjem Katunu, na kojoj se nalaze imena deset od Četrdeset sevastijskih mučenika.

Zabeleženo je autentično svedočanstvo da su bošnjanski manastir početkom XIX veka, u vreme buna, zapalili Turci i da je tom prilikom stradalo mnogo naroda. Tako su i stariji meštani, učesnici Prvog svetskog rata, zapamtili da se na manastirištu, kraj izvorišta gde su se dešavala iscelјenja, viđali nagoreli balvani.

Nakon priče jednog meštanina da je u snu od nekog svetitelјa dobio naredbu da na mestu nekadašnjeg počne da se podiže novi manastir, vernici iz Bošnjana, nakon blagoslova Episkopa šumadijskog Save, počinju da 1990. godine zidaju manastir Svetog Luke, koji će 21. jula 1996. godine osvetiti Vladika Sava. Manastir je do 2002. godine bio ženski, da bi od tada, dolaskom arhimandrita Alekseja (Bogićevića) za nastojatelјa, postao muški.

Manastirski kompleks ograđen zidom, danas čine manastirski hram, zvonik sa kapelama u osnovi i osam zvona, konak, letnjikovac i u zgradu ugrađen istočnik.
Crkva manastira Svetog Luke rađena je u raškom arhitektonskom stilu, pravougaone je osnove, zasvedena poluobličastim svodom. Na zapadnom delu je otvoren trem iznad kojeg se uzdiže četvorostrana masivna kula zvonara. Oltarska apsida na istoku i dve bočne konhe pravougaonog su oblika. Fasade su od bele opeke sa jednostavnim relјefnim ukrasima oko otvora. Krov iznad hrama je dvoslivan, a iznad zvonika četvoroslivan, pokriven mašinskim crepom.

Pored čudotvorne ikone svetog Luke, u manastiru se nalaze i druge crkvene dragocenosti i odabrani primerci crkvenog mobilijara, darovani od mnogobrojnih poklonika ove svetinje.
∇
BREZOVAC - Sveti arhangel Miahilo
Eparhija Šumadijska

Nalazi se u ataru sela Brezovca na jugoistočnoj strani planine Venčac, iznad potoka Kamenice, pet kilometara jugoistočno od Aranđelovca, šest i po zapadno od Topole.

Prema nakandno postavlјenom natpisu, uzidanom iznad južnih vrata crkve, vidi se da je manastir sagradio 1444. godine despot Đurađ Branković, da je pojala narednih sto pedeset pet godina, da bi nakon toga do 1795. godine bila pusta. U vreme dok je bila aktivna, značajna je komunikacijska tačka na glavnom putnom pravcu koji je vodio iz Beograda preko manastira Pavlovca za Rudnik, Ostrovicu, Žiču i Kosovo. Priređivači osmanskih popisa crkvu u Brezovcu identifikuju sa manastirom Svetih Arhanđela kod sela Šatornje koji ima i drugo ime – Rahičić, Rajičić, Ralančići. U defterima se vidi da manastire najčešće obrađuju stanovnici okolnih naselјa, što navodi na zaklјučak da monaško bratstvo nije bilo brojno. Jedino je 1528. godine pomenut monah Nikodim.

Crkva je nakon obnove 1795. godine bila parohijska, o čemu svedoče fragmenti nadgobnih ploča sveštenika umrlih 1828. i 1834. godine koje su ugrađene u donjoj zoni oltarskog zida crkve. Nakon što su dobili odobrenje od kneza Miloša, parohijani ove crkve 1836. godine započinju obnovu i prepokrivanje o čemu je ostavlјen zapis urezan na ploči iznad južnog portala crkve.

Brezovački manastir do kraja XX veka biće parohijska crkva, da bi od Episkopa šumadijskog Save bila proglašena manastirom, koji će oživeti za vreme Episkopa šumadijskog Jovana.

Crkva je u planu jednobrodna građevina sa veoma izduženim pravougaonim naosom i tri nejednaka traveja po dužini, ulazima na zapadnoj i južnoj strani i apsidom prema istoku. Zapadni i srednji travej približno su jednaki, dok je istočni nešto duži. Apsida je spolјa i iznuta polukružna. Priprata kvadratne osnove, sa dva široka, lučno završena bočna prolaza, naknadno je prizidana. Sa unutrašnje strane podužni zidovi su raščlanjeni parovima naspramnih pilastara premošćenih ojačanim lukovima, na koje nalaže poluobličasti svod. Fasade su neraščlanjene i bez ikakvog ukrasa. Jednodelni prozorski otvori, lučno završeni, postavlјeni su u istom nivou. Plitak kameni sokl obuhvata celu građevinu. Crkva je ozidana lomlјenim kamenom, opekom i krečnim malterom. Krov je dvoslivan blagog nagiba i malih streha, pokriven ćeramidom. Građevina je dosta rsutično i nevešto preziđivana 1795. i 1836. godine, tako da se njeni prvobitni oblici teško mogu sagledati.
∇
BUKOVO
Eparhija Timočka

Manastir Bukovo nalazi se na četvrtom kilometru zapadno od varoši Negotin u Krajini, a pored samog druma Zaječar-Negotin.
Leži na padini Bratujevačke kose, bogate vodom i bujnom vegetacijom.
Manastir je položen na uzvišici tako da se sa njegovog dvorišta vidi cela dolina Negotina sa okolnim selima.

Poreklo imena manastira danas se samo može nagađati.
Jedni misle da je manastir dobio ime po bukovoj šumi koja okružuje manastir.
Drugi kažu, da mu ime potiče od vodene ptice "buka", koje je ovde bilo mnogo u vremenu dok još nije bio isušen negotinski rit.

Sada u manastiru Bukovu nema nikakvih pisanih podataka ni spomenika o njegovom osnovaču.
Po predanju Bukovo je zadužbina kralja Milutina s kraja 13. veka. Bukovo bi po tome podigao kralj Milutin posle pobede nad Šišmanom. Sva je verovatnoća da i ova Svetinja spada u broj zadužbina velikoga kralja Milutina.

Osim ovoga predanja, postoji još i to da je osnovač manastira Sveti Nikodim tismanaski. Ovo je moguće stoga što postoje dokazi da je Sveti Nikodim živeo i delao u timočkoj krajini. Do oslobođenja od Turaka, 1833. godine, Bukovo se u pismenim izvorima javlja samo nekoliko puta.

Češće se javlja manastir Blatski (Blacki, Platski). Na jednoj karti iz doba austrijske okupacije (1718-1739) unešen je Blatski (Plazze) južno od Negotina, na sredokraći između Negotina i sela Bukovče. Od ovog manastira nemamo danas nikakvog traga.

Od 1994. godine, manastir Bukovo je po ustroistvu muški opštežiteljni manastir, koji danas broji desetak bratije. Manastir se razvija pod duhovnim nadzorom i starateljstvom Episkopa timočkog Justina. Crkva manastira Bukovo posvećena je Svetom Nikoli.
∇
ĆELIJE kod Lazarevca – Sv. velikomučenika Georgija
Eparhija Šumadijska

U prvoj polovini 20. veka, 1923. i 1924. godine,  izvršena su arheološka istraživanja na lokalitetu sela Ćelije kod Lazarevca, a nastavlјena su od strane Zavoda za zaštitu spomenika kulture Valјeva 2005. godine.

Došlo se do saznanja, da je na ovom mestu, tokom 14. ili 15. veka, postojao manastirski kompleks, sastavlјen od jednobrodne crkve i nekoliko zgrada, čiji je ktitor bio neko od srpske vlastele (po nekima Grgur Branković, sin despota Đurađa Brankovića). Manastir je služio za smeštaj manjeg broja monaha, i po ugledu i koncepciji podseća na veliki broj manjih manastira koji su u to vreme, pod uticajem Svete Gore, podizani u Srbiji.

Ovaj manastir je obnovlјen 1923./1924. godine, ali ovoga puta kao filijalna crkva petčanske parohije i kao zajednička kosturnica srpskih i austrougarskih boraca poginulih u Kolubarskoj bici.

29. jula 2006. godine, na dan osvećenja obnovlјenog hrama, i novopodignutog konaka, vaspostavlјen je manastir Sv. velikomučenika Georgija, kao prvi  i jedini manastir u Kolubarsko-posavskom namesništvu Eparhije šumadijske, a kao metoh manastira Sv. Luke iz Bošnjana kod Varvarina.

Na osnovu ostataka arhitekture, položaja u prostoru i izbora mesta u skrivenoj dolini, može se zaklјućiti da je tokom XIV ili početkom XV veka na mestu sadašnje crkve podignut manji manastirski kompleks. Bogomolјu je podigao pripadnik srpske vlastele koji je i sahranjen u manastrskoj crkvi. Manastir je izgledao kao i veliki broj manjih manastira koji se u Srbiji podižu počevši od druge polovine XIV veka pod uticajem monaha sa Svete Gore (Pavlovac, Kastalјan, Koporin... ). Manastir je uz manje prekide verovatno živeo do XVIII veka kada je u potpunosti zapusteo.

Prema narodnom predanju, ovde je sahranjen Grgur Slepi, sin despota Đurđa Brankovića. Međutim, pouzdani istorijski podaci govore da je Grgur poslednju godinu svoga zemalјskog života proveo u Hilandaru, gde se zamonašio i upokojio 1459. godine.

Srednjovekovna crkva je bila izgrađena od pritesanog krečnjačkog kamena i kvadratnih tesanika sige koji su uziđivani u relativno pravilnim redovima. Siga je uglavnom upotreblјavana za izradu pilastra u naosu, uglova crkve i u mnogo manjoj meri zidova. Na osnovu proporcija crkve, kao i dimenzija i rasporeda pilastara, može se sa velikom verovatnoćom pretpostaviti da je crkva u srednjem veku imala kube nad naosom.

Ostaci starog živopisa sačuvani su samo u nižim zonama. Slično fresko slikarstvo otkriveno je u crkvi sela Dića, podignutoj u prvoj trećini XIV veka. U mnogo manjoj meri freske su sačuvane i na spolјašnjem licu zida.

Prilikom sondiranja porte crkve istočno i južno od hrama otkriveni su temelјi građevina od kamena u krečnom malteru koji predstavlјaju ostatke manastirskih konaka iz vremena zasnivanja manastira. Istočno od oltara otkriveni su ostaci temelјa zgrada koje su severnom stranom bile naslonjene na padine brega. Verovatno su podignute tokom XVII ili XVIII veka.

Gradnja spomen crkve „gde će biti smeštene kosti naših junaka koji su poginuli braneći svoja ognjišta“ u Prvom svetskom ratu, počela je 1924. godine da bi već 1925. godine služena Liturgija. U njenu kosturnicu smeštenu su kosti od tri do pet hilјada postradalih ratnika, donetih isklјučivo sa Vračeg brda. Prema rečima meštana sela Ćelija, kada je godine podignuta crkva u Lazarevcu, kosti iz ćelijske spomen crkve odnete su u nju. Tada je prostor stare crkve očišćen do nivoa poda novopodignute crkve. Nivo svih starih zidova crkve svedeni su na najniži sačuvani nivo od jedan i po metar u odnosu na stari pod crkve. Svetogeorgijevski manastir u Ćelijama vaspostavio je 2006. godine Episkop šumadijski Jovan. Nova manastirska crkva osvećena je 29. jula iste godine.
∇
ČITLUK sa crkvom Svete Trojice
Eparhija Šabačka

Hram Svete Trojice sagrađen pre Prvog srpskog ustanka, srušen u ustanku, obnovljen 1814. godine, pa 1878. godine, sadašnja crkva građena 1966. godine. U selu Selanac crkva sv. Jovana Krstitelja, postojala pre Prvog srpskog ustanka, obnovljena 1818. godine i posvećena sv.ap. Petru i Pavlu. U Podnemiću crkva Svete Trojice sagrađena 2003. godine.
∇
ČOKEŠINA sa crkvom Rodjenja Presvete Bogorodice
Eparhija Šabačka

Ovaj manastir se nalazi na 34-om km.puta Šabac - Loznica.

Po predanju manastir je bio zadužbina Miloša Obilića čiju je izgradnju prekinula njegova majka posle Miloševe pogibije u Kosovskoj bici. Zavrsetak radova vezuje se kasnije pocetkom 15-og veka za mačvanskog vlastelu Čokesi.

Manastir je više puta bio rušen i spaljivan.

Najznacajnije obnove bile su 1785 god i 1823god. Poslednju veliku obnovu naredio je srpski knez Miloš Obrenović.

U manastiru su posle bitke na Čokesini u vreme Prvog srpskog ustanka sahranjeni braća Nedići ( Gligorije i Dimitrije) i 300 čokešinskih
junaka.

Godine 1890 podignut je na severnoj strani manastirske crkve spomenik visok 5 metara.
Ikonostas je uradjen 1834 god i radili su ga Mihajlo Konstatinović i Nikola Janković.

U manastirskoj crkvi nalazi se čudotvorna ikona Pokrov Presvete Bogorodice Čokešinske.

Prvi radovi na zaštiti manastira radjeni su posle II sv. rata, 1955 god.
Konaci su podignuti 1962.god. Danas veliku zaslugu za obnovu manastira i manastirskog kompleksa ima Igumanija Ana.

Manastir je ženski i aktivan je.
∇
DENKOVAC – Uspenija Presvete Bogorodice
Eparhija Šumadijska

Ovaj stari hram se nalazi između Kragujevca i Rekovca.

Najstariji pisani zapis govori da se manastir Denkovac prvobitno zvao Severin, i pominje se u turskom popisu iz 1530. godine, kao manastir u selu Denkovcu u Kruševačkoj nahiji. Nјegova obnova je trajala od 1965. do 1987. godine, kada je okončana obnova Uspenijskog hrama.

Na mestu ostataka srednjovekovnog manastira, u dolini Dulenske reke, nedaleko od sela Velike Pčelice, počela je 1965. godine obnova manastira Denkovca. Manastirski hram posvećen Uspenju Presvete Bogorodice osvećen je 1986. godine.

Jedan sloj predanja postanak manastira vezuje za vreme kralјa Dragutina (kraj XIII i početak XIV veka), a drugi za tursko doba, kadu su tri sestre istovremeno podigle Denkovac, Raletinac i Sarinac. Bila je živa i tradicija da je manastirsko kube bilo toliko visoko da se moglo videti iz velike dalјine, odnosno da je u njemu stolovao Vladika koga su zbog blaga ubili hajduci. Na putu od Denkovca do Raletinca i danas se nalazi grob nazvan u narodu Vladičin grob.

U jednom delu literature (Arheološki spomenici i nalazišta II, Beograd 1956, 171-172) nagoveštava se da bi levački manastiri u okolini Županjevačkog grada mogli pripadati „prednemanjićkom vremenu“. Ovakva prtpostavka naslanja se, verovatno, na ideje o ranohrišćanskom poreklu hramova u Županjevcu.

Na osnovu turskih popisnih deftera vidi se da je manastir tokom XVI veka bio aktivan kao Severin kod sela Denkovca u Kruševačkoj nahiji sa dva monaha. Pretpostavlјa se da je zapusteo u XVII veku i da zbog udalјenosti od naselјa i glavnih komunikacija nije obnovlјen u XIX veku kao što je bio slučaj sa manastirima i crkvama u okolini.

Svedočanstvo iz druge polovine XIX veka govori kako ostaci upućuju da je stari manastir imao pravougaonu osnovu sa tri traveja i da je bio ograđen zidom.

Današnja manastirska crkva rađena je u moravskom stilu kao trihonokos sa omalterisanim i okrečenim fasadama. Krov je poluobličast, pokriven bakarnim limom. Na duboreznom ikonostasu nalaze se ikone iz 1986. godine. Novi konak je velikih dimenzija i sastoji se od prizemlјa i spratnog dela sa četvorostranim krovom.

Manastir je aktivan,muški i o njemu brinu monasi.
∇
DIVOSTIN – Blagovesti Presvete Bogorodice
Eparhija Šumadijska

Manastir Divostin, posvećen Blagovestima, nalazi se  u istoimenom mestu, šest kilometara udaljen od Kragujevca. Od svoga osnivanja bio je ženski manastir, zbog čega je i nazvan Divostin (dijevin stan).Jedno predanje kazuje da manastir potiče iz vremena Vizantijskog carstva,  a drugo, da je nastao u vreme despota Stefana Lazarevića, na početku 15. veka. 

Manastir Divostin uživa na daleko poštovanje našeg naroda. Verovanje naroda, da je kod manastira pogreben jedan srpski svetitelj i da je izvor, poznat u narodu kao Svetinja, celiteljnij.

U Manastiru je u periodu od 1994 do 2002. godine bilo sirotište, gde su bile smeštene devojčice (njih 30) uglavnom iz Republike Srpske, čiji su roditelji poginuli u ratu 1991-1995. godine.
 
Na mestu današnjeg Blagoveštenskog hrama manastira Divostina u istoimenom selu kod Kragujevca, podignutog 1974. godine, nalazilo se u prošlosti više manastirskih crkava. To potvruđuje slojevito narodno predanje, ali i naučno potvrđeni istorijski izvori.

Pitanje, da li se crkveni toponim Διβισισχον, iz povelje vizantijskog cara Vasilija II o organizaciji Ohridske arhiepiskopije posle sloma Samuilovog carstva (početak XI veka), odnosi na Divostin kod Kragujevca, kako su mislili neki naučnici (Stojan Novaković), još uvek nije razrešeno. Na to da su tada ovde postojale hrišćanska crkva i parohija, može upućivati i posvećenje ranijih hramova caru Konstantinu i carici Jeleni, svetiteljima najzaslužnijim za širenje hrišćanstva. Da je ovo mesto zbog povoljnog komunikacijskog položaja, od davnina bilo živo, svedoče arheološki ostaci neolitskog i rimskog naselja.

Tradicija koja je još uvek živa u narodu Šumadije, podizanje manastira Divostina, srušenog od Turaka u XVIII veku (verovatno 1739. godine u vreme ratova sa Austrijom), povezuje s vremenom despota Stefana Lazarevića. O životu manastira od XV do XVIII veka sačuvano je najmanje pouzdanih istorijskih podataka, jedino se pominje u svedo čanstvima na početku XVIII veka. Nesumnjivo je bio u tesnoj vezi sa susednim manastirom Dračom, čiji će metoh biti kasnije.

Narodno verovanje u isceliteljsku moć manastirskog izvorišta Svetinje, posvećenog Presvetoj Bogorodici, i grobnog mesta nekog bogougodnog čoveka, verovatno je zaživelo u vreme rušenja manastira od Turaka, kada su postradale monahinje koje su živele u manastiru. Svetilište su posećivali ne samo bolesnici iz Kragujevačkog okruga, nego i iz drugih krajeva. Simboli groba poštovanog svetitelja, kivot i nadgrobna ploča, danas se nalaze u manastirskom hramu. Kosti postradalih monahinja i stanovništva okolnih sela, ugrađene su u temelje današnje crkve.

Podstrek za obnovu svetinje u Divostinu, razrušene u XVIII veku, dalo je monaštvo manastira Drače. Gradnja nove crkve potrajala je do 1873. godine. Ovaj hram imao je malo kube, toranj i zvonaru i bio je pokriven limom. Mada je građena kamenom i opekom s malterom, već 1890. godine crkva je bila „trošna i rabaćena“. Opravka iz tog vremena nije mnogo pomogla, pa je vremenom crkva bila u sve lošijom stanju. Zato što je prepukla, bila je zatvorena za vernike. Ova crkva, pretvorena 1958. godine u manastir i posvećena svetom caru Konstantinu i svetoj carici Jeleni, srušena je 1969. godine. Poslednju Liturgiju odslužio je te godine prvi episkop šumadijski Valerijan (1947-1976) u nedelju pred Svetog Iliju, na dan tradicionalne manastirske zavetine. Veći deo novca za podizanje nove crkve, po projektu arhitekte Dragomira Tadića (u obliku trikonhosa sa jako izduženim glavnim brodom), priložio je Veljko Maksimović iz Lonodona, po čijoj želji je posvećena Blagovestima. Crkvu, oko čijeg građenja su se mnogo potrudile igumanije manastira Drače, Jelena i Fevronija, osvetio je 30. maja 1974. godine episkop Valerijan.

Današnju Blagoveštensku crkvu manastira Divostina, više puta od podizanja 1974. godine sređivanu i ukrašavanu, živopisali su 1978. i 1979. godine jeromonah Danilo Marunić i Momir Knežević. Živopis je ktitorski prilog episkopa šumadijskog dr Save (1977-2001) za pokoj duše ocu Vasiliju i majci Milici.
Prestone ikone na ikonostasu rad su monahinje Jefimije. Rezbareni ikonostasni okvir uradio je Milić Urošević. Iznad ulaznog portala 2001. godine postavljena je mozaička ikona Blagovesti, rad slikara Miše Mladenovića. Živopis manastirske kapele Svetih cara Konstantina i carice Jelene u konaku, podignutom osamdesetih godina dvadesetog veka, naslikala je i manastiru poklonila ikonopisna radionica Mateja Minića iz Beograda.

Portret u reljefu kralja Milana Obrenovića (1854 - 1901), postavljen iznad izvora vode Svetinja, posvećenog Presvetoj Bogorodici koji je i danas poštovan u narodu kao celiteljnij, rad je poznatog srpskog vajara Simeona Roksandića.
∇
Divša - Đipša
DIVŠA - ĐIPŠA sa crkvom Svetog Nikole
Eparhija Sremska

Manastir se nalazi na zapadnom ogranku južnog obronka Fruške Gore u blizini sela Vizić. Manastirska crkva posvećena je sv. Nikoli. Predanje kaže da je Đipšu sazidao despot Jovan Branković krajem 15. veka.

Prvi pouzdani podaci o ovom manastiru u turskim izvorima potiču iz druge polovine 16. veka. Crkva je najverovatnije sagrađena u 16. veku.

Početkom 18.veka Đipša je zabeležena kao metoh manastira Kuveždina. Stara manastirska crkva krstoobrazne osnove obnovljena je 1744. godine ktitorstvom Petra Jovanovića, žitelja Novog Sada.

1764. godine, ktitorstvom „pustinožitelja“ Mateja, izgrađena je nova priprata sa zvonikim, nad kojom je formirana kapela posvećena Pokrovu sv. Bogorodice. Ikonostas je rezan 1751. godine u Novom Sadu, a slikao ga je 1753.-54. godine živopisac Teodor Stefanović Gologlavac.

Od početka Prvog svetskog rata do 1922. godine manastir je bio napušten. Duže vremena je bio pod upravom manastira Kuveždina.

Proglašen je za samostalan manastir tek 1923. g., kada je Kuveždin postao ženski manastir. Kako je Kuveždin imao veliki broj monahinja (oko 50), to je Đipša 1933. g. vraćena manastiru Kuveždinu, i kao takav i on je postao ženski manastir.

Pred Drugi svetski rat u njemu je živelo pet monahinja. U manastiru se čuvalo jedno četvorojevanđelje pisano krajem 15. ili početkom 16. veka. Za vreme Drugog svetskog rata pod upravom NDH crkva manastira Đipše je sravnjena sa zemljom, manastir je teško oštećen a ikonostas demontiran i odnesen (delimično sačuvan).

Od 1980. godine manastir je naseljen i postepeno se obnavlja. Danas manastir čine crkva Sv. Nikole i spratni konak severno od nje.
∇
DOBROVODICA
Eparhija Šumadijska

Manastir je podignut krajem XX veka i osvećen je 9. maja 2002. godine od Episkopa zvorničko tuzlanskog Vasilija, administratora Eparhije šumadijske.
∇
DRAČA – Sveti Nikola
Eparhija Šumadijska

U mestu Drača na devet kilometara od Kragujevca ispod planine Rujevice na izvoru reke Drače nalazi se ovaj manastir sa hramom posvećenom Svetom Nikoli.

Najstariji podatak o ovom manastiru sačuvan je u Vrdničkom pomeniku s kraja 16.  veka. 
Drugi podatak je iz 1726. godine (Arhiv Mitropolije beogradske), odakle se vidi da se u Drači učio i zamonašio pop Josif iz Rakovice.
Treći je iz 1731. godine. Te godine je kao delegat sveštenstva iz Kragujevca i okoline, na crkveno-narodnom saboru u Sremskim Karlovcima, prisustvovao iguman Leontije, starešina manastira Drače. 

Kompleks manastira Drače nalazi se desetak kilometara zapadno od Kragujevca, u kotlini Dračke reke, na padinama brda Rujevice. Prema predanju, na mestu sadašnje crkve postojao je srednjovekovni hram podignut krajem XIV veka, u kome je živeo i umro svetogorski monah i svetitelј, prepodobni Jov. Da nije reč samo o narodnoj tradiciji, svedoče ostaci groba monaha Jova iz Prekopeče kod crkve; tragovi starijih fresaka ispod živopisa iz 1735; godine: vrlo kratko vreme podizanja današnje crkve u vreme Staniše Mlatišume, od 27. maja do 6. oktobra 1734, što ne može biti ništa drugo nego obnova. Draču poznaju i turski popisi XVI veka, kao manastir Svetog Nikole kod sela Dračice u nahiji Lepenici.

Tokom XVIII i XIX veka manastir je značajan duhovni i kulturni centar ovog dela Srbije. U vreme Kočine krajine monasi Drače bili su na strani Austrije, pa se i sam Koča Anđelković u njemu jedno vreme krio, zbog čega je manastir teško  stradao. Nešto kasnije, u prvoj polovini XIX veka, Toma Vučić Perišić obnovio je manastirske konake i sagradio dvospratni zvonik na zapadnom delu crkve. Nekoliko godina, u trećoj i četvrtoj deceniji XIX veka, Drača je bila mirska crkva, da bi 1845. potpala pod upravu manastira Vraćevšnice, i u tom statusu bila do 1851. godine. Od 1958. godine, kada upravu preuzima igumanija Jelena (Jokić), Drača je ženski manastir.

Crkva u Drači, po svojoj osnovnoj koncepciji, sklopu, rasporedu prostora i dekorativnoj obradi fasada pripada zakasnelim odjecima moravske arhitekture. Osnova je izduženog oblika, sa jasno izraženom pripratom, naosom i oltarskim prostorom. Bočno su postavlјene pevničke apside, koje polukružno izlaze u ravni podužnih zidova. Iznad centralnog prostora uzdiže se osmostrana kupola. Priprata na zapadnom delu crkve je pravougaone osnove zasvedena poluobličastim svodom, koji je sa severne i jućne strane prihvaćen prelomlјenim lucima. Sa južne strane je akrosolijum sa grobnim sarkofagom prepodobnog Jova. Na zapadnom delu je ulazni portal sa slikanom lunetom i freskom svetog Nikole. Crkva je sa svih strana oplaćena pravilno tesanim kvaderima od žućkastog kamena peščara. Između vodoravnih redova kvadera postavlјen je po jedan red opeka, koji se smenjuju do krovnog venca. Vrlo lepa struktura štokovanog kamena i polihromija materijala fasadama daju slikovit efekat.

U XIX veku sa zapadne strane dograđen je spratni zvonik. U prizemnom delu je manji trem sa velikim lučnim otvorima, zasveden krstastim svodom, a na spratu kvadratni prostor za zvona. Toranj je koncipiran kao barokno zdanje i ističe se svojom visinom i vitkošću.

„Kako se čita sa natpisa iznad ulaznih vrata u naos crkve manastira Drače, hram je osvećen u doba cara Karla VI, za mitropolitovanja Vićentija Jovanovića, a u vreme kada se o Valјevskoj eparhiji starao Vladika Dositej Nikolić. Podizanje i živopisanje crkve platio je 1735. godine Staniša Marković Mlatišuma – viši (ober) kapetan i, uz Vuka Isakovića i Atanasija i Jovana Raškovića, jedan od zapovednika takozvane srpske milicije i istaknuti vođa pobunjenika neposredno pred drugu seobu Srba. Mlatišuma je, kao prijatelј i saradnik Patrijarha Arsenija IV, pre povlačenja na sever, a za službovanja u Kragujevcu, odlučio da deo imovine utroši na obnovu manastirskog hrama u neposrednoj blizini svoga obitavališta. Ikonografska svojevrsnost oltarske kompozicije Pričešća apostola s likom đavola na Judinim plećima, koju je nešto ranije (1726) zografska radionica majstora Davida iz Selenice izvela i u Moshopolјu izuzetno je olakšala atribuiranje ovog jedinstvenog fresko kompleksa u srpskom zidnom slikarstvu XVIII veka. (Figura apostola Jude s đavolom na plećima, leđima okrenutog Hristu i njegovim učenicima, svojim dvokratnim pojavlјivanjem skrenula je pažnju i dovela u vezu mlađi sa starijim spomenikom. Živopis manastira Drače, naime, mada nesigniran, sa ovom scenom kao autografom, već više od deset godina slovi kao samostalno ostvarenje Moshopolјaca čiji je učitelј, David iz Selenice /mesta kraj Valone u Albaniji/, između 1715. i 1735. godine bio prisutan na širem južnobalkanskom području /Sveta Gora, Kostur, Moshopolјe, Bitolј/. Predstavlјanje Jude adorsiranog svom Učitelјu i dotadašnjim drugovima, zapaženo je, između ostalog, u svetogorskom slikarstvu XVI veka, ali Judina opsednutost đavolom sve doskora nije tumačena drugačije nego kao uticaj makedonskog folklora.) I kompoziciono ustrojstvo scene Iscelјenje slepog u priprati crkve manastira Drače još je jedan pokazatelј o dugovečnosti obrazaca monumentalne zidne dekoracije bazilike Svetog Nikole u Moshopolјu.

Jaka emotivna privrženost ovog grčko-cincarskog majstora i njegovih sledbenika svetogorskoj liniji neovizantijskog slikarstva, nije po automatizmu značila i odsustvo sluha za snažne umetničke zapadnoevropske talase – prevashodno one iz pravca Venecije koji su, zaplјuskujući jonska ostrva, povremeno uspevali da se prbiju i do južnobalkanskog zaleđa. Zidno slikarstvo crkve manastira Drače – izvedeno za svega nekoliko meseci na izmaku jednog od dužih zatišja između uzastopnih austro-turskih vojni koje su se rasplamsavale posred srpskih zemalјa – prava je mala likovna enciklopedija kako krajnjih mogućnosti jedne epohe na izdisaju, tako i otvaranja širokih vidika koje je sa sobom donosilo nastupajuće novo doba. Brisanje i potiranje prostornih granica između viševekovnom tradicijom uspostavlјenih slikarskih zona i crkvenih kompartimenata otuda možda valјa shvatiti kao neposrednu posledicu direktnog susreta dvaju, premda susednih, ipak oštro suprostavlјenih svetova. (Odvajanje freskopisnih scena u Drači nije vršeno na uobičajeni način, bordurama, već je nizano stripoliko, a ilustrovanje pojedinih ciklusa, započetih u priprati, nastavlјeno je u naosu, u pevničkom prostoru /martirijumi iz menološkog ciklusa/, ili se prilikom ilustrovanja, prelaskom sa zida na zid, menjao i horizontalni registar /legenda o prekrasnom Josifu/).

Dokazi da je ktitor obnovlјene Drače, kragujevački kapetan Staniša Marković Mlatišuma, zaista imao krupne lične razloga kada se poduhvatio svog bogougodnog dela, osim u već obrazlaganoj sceni Pričešća apostola, počivaju i u svojevrsnoj ktitorskoj kompoziciji ili u predstavi koja to u stvari nije, ali bi se mogla svrstati u njenu upriličenu zamenu uzrokovanu posebnim razlozima. Naime, maketu hrama Drače u prvoj zoni na južnom zidu naosa, pridržavaju apostolski prvaci i temelјi vascele Hristove Crkve, sveti Petar i Pavle u pratnji svetog Antonija Velikog. Neuglednost i grešnost pred Gospodom ktitora Drače, Staniše Markovića Mlatišume, nagnala je ovog istaknutog srpskog vojnika da svoj lik u ktitorskoj kompoziciji zameni likovima boraca za hrišćansku veru, a svoju porodičnu tragediju (umobolnost sve trojice sinova) pokuša da sumblimira patriotskim i bogolјubivim činom iskuplјenja.

Izvođačka spremnost i okretnost sledbenika Davida iz Selnice ogleda se u zavidno revnosnom udovolјavanju posebnim zahtevima naručioca. Osim zaista besprekorne ktitorske kompozicije, živopiscima veći problem za prikazivanje nije predstavlјala ni kompozicija vezana za čuda hramovnog patrona, svetog Nikole, rasprostranjena, ali popularna i među Cincarima i Rumunima. Radi se o sceni Sveti Nikola vraća vid svetom Stefanu Dečanskom, prikazanoj u formi privođenja Hristu iznad prozora na jućnom zidu između oltarskog prostora i naosa. (Na južnom, zapadnom i severnom zidu naosa teče izuzetno opširno ilustrovan ciklus iz života u čuda svetog Nikole. Brojem i izborom kompozicija, majstori iz Drače premašuju uputstva slikarima Dionisija iz Furne i živopišu čak deset scena.) Međutim, izuzev u odsustvu drveta sa tri grane u donjem levom uglu, pomenuta freska iz Drače u svemu je predstavlјala kopiju istoimenog drvoreza Božidara Vukovića iz njegovog štampanog Prazničnog mineja (Venecija, 1538), što znači da se knjiga sa gotovim predloškom morala nalaziti u vreme živopisanja u manastiru. Tako su se grčko-cincarski freskopisci, u pogledu ovog izvornika pri korišćenju grafičkih uzora, našli rame uz rame sa srpskim ikonopiscima i minijaturistima (G. Stefanović-Venclović) svoga doba.
Za predstave u oltarskom (Bogorodica sa Hristom na prestolu okružena svetim arhanđelima, Božanstvena liturgija, Pričešće apostola, Poklonjenje arhijereja) i potkupolnom prostoru (Hristos Pantokrator, starozavetni proroci, četvorica jevanđelista, Sveti Ubrus i Keramida), kao i na ulaznoj luneti (Sveti Nikola na tronu), zapadnom zidu priprate (Deizis) i dobrom delu naosa (Veliki praznici, Uspenje Bogorodice /Smrt sa Vaznesenjem Bogorodice/) može se reći da, uz manja odstupanja, docnije ne iskoračuju iz ikonografskih pravila odomaćenih u poznom vizantijskom živopisu XVI veka.

Za preostali, pretežni deo programa unutrašnjeg zidnog ukrasa crkve manastira Drače mora se primetiti da je nastao vođen, verovatno, osnovnom bogoslovskom trijadološkom idejom o stradalništvu, čudotvornom Božijem posredništvu i spasenju.

Sve ostale scene i ciklusi u dračkom naosu i priprati – a njih je najveći broj – upadlјivo ilustruju samo jednu jedinu temu: dosezanje večnog života i slave prethodnim ponižavajućim telesnim mučenjima i umiranjima („Sije se u sramoti, a ustaje u slavi; sije se u slabosti, a ustaje u sili; seje se tijelo tjelesno, a ustaje tijelo duhovno“ – 1 Kor 15, 43-44.) Reč je o neverovatnom broju snažnih, uverlјivih i nezaboravnih biblijskih i apokrifnih martiroloških scena koje se pružaju kud god se baci pogled; one su ostavlјale malo mesta za lirski izliv i pastoralni detalј za slikara, ili trenutak predaha i opuštenosti vernika. (U tom smislu male izlete u savremeni život predstavlјaju barokni detalјi s arhitektonskim kulisama /Rođenje svetog Nikole/ i onovremeni južnobalkanski kostimi svetih ratnika – duboka obuća od volovskih oputa zajedno sa višestruko obmotanim pojasevima o kojima vise /sveti Nestor/ ili su u njih zadenuti noževi /nepoznati mučenik/, ogrlice /ili brojanice/ i maramice.)

Kroz suprostavlјanje neuobičajene množine starozavetnih kao pandana novozavetnim kompozicijama, južnobalkanski majstori zidnog slikarstva crkve manastira Drače kao da su želeli da osim svoje zanatske perfekcije iskažu i nesvakidašnju, veliku teološku učenost. Obnavlјanje duha sazdanog po pravdi i svetinjama Novog zaveta, pretpostavlјalo je odbacivanje pravila prvobitnog živlјenja starozavetnog čoveka (Efes 4, 22-24). Novi čovek bio je Hristos. Pokorevanje njemu značilo je istovremeno protivlјenje đavolu, a približavanje Bogu značilo je i njegovo uzvratno približavanje lјudima (Jakov 4, 7-8). Kako se nebeski Car najpotpunije oponašao upravo strogim asketskim načinom života u kom se dobrovolјno prihvatala neprekidna smrt (svakodnevno umiranje), alegorije o idealnom monahu-mučeniku na zidovima manastirskih hramova bile su u funkciji neprestanog podsećanja na izdizanje nad smrtnim gresima. O ovim živim moralizatorskim slikama naročito je vodio računa Dionisije iz Furne u svojoj Erminiji. On u zografima manastira Drače dobija možda i najvernije sledbenike koji su se po upornom istrajavanju na planskom ilustrovanju herojskih dela istaknutih zavetovanih martira mogli meriti još samo sa najortodoksnijim krugovima svetogorskih zografa-monaha. Sasvim je prirodno što je neuobičajeno veliki broj starozavetnih scena i prikaza stradanja najistarnijih boraca za hrišćansku veru sa mnoštvom pitoresknih detalјa (škorpion kao simbol đavola u sceni mučenja svetog Dimitrija) nagnao ranije istraživače živopisa manastira Drače da ga neposredno povežu s onovremenim prodorom zapadnjačkih slikarskih novotarija. Ipak, sada se čini izvesnijim da je posredi samo njihovo u teoriji (Dionisije iz Furne) i praksi (Sveta Gora) već ranije sprovedeno brižlјivo i promišlјeno ukrštanje sa onim izdancima drevne vizantijske slikarske baštine koji su prednjačili po svom tradicionalizmu i konzervativizmu“ (Prema: Lj. Stošić, Srpska umetnost 1690 - 1740, 99-104).

Ikonostas za kapelu uradila je monahinja Jefimija.

Manastir je aktivan i o njemu danas brinu monahinje.
∇
FENEK sa crkvom Svete Paraskeve
Eparhija Sremska

Do manastira se dolazi putem Surčin - Jakovo i nastavi za Boljevce.
Vrlo brzo se naiđe na oznaku a zatim i na manastir.

Prvi podaci o manastiru su iz 16 veka a današnji oblik dobio je u 19 veku.

Manastirska kapela posvećena sv. Petki sazidana je 1800. na mestu stare, nad bunarom za koji se veruje da ga je sagradila mati Angelina Branković. Za ovu vodu se u narodu verovalo da ima čudotvorna lekovita dejstva.

Prema drugom manastir je osnovan u 15 veku. Naš prvi pismeni pomen potiče iz 1563 god. dok se u turskim knjigama pominje 1546 god.

Manastir je bio kulturni centar a posle nadiranja turaka centar okupljanja srpske vlastele i monaštva. U manastiru su se prepisivale knjige izmedju kojih i Tipik 1754.god kao i Jevandjelje.

Za vreme Prvog Srpskog ustanka u njemu je kratko boravio Vožd Karadjodje (natpis na ploči), kao i monasi manastira Studenica sa moštima srpskog kralja Stevana Prvovenčanog.
U Feneku su se 1788.god, sastali knez Aleksa Nenadović i austrijski car Josif.Pored hrama se nalazi i konak i kapela Svete Petke sa izvorom lekovite vode.

Više puta je rušen i obnavljan. Uništena je bogata biblioteka.
Freske je slikao Dimitrije Petrović iz Zemuna 1859.god. Zanimljivo je da je on unuk zemunskog kovača Jovana koji je Karadjordju za vreme Prvog Srpskog ustanka okivao topove od trešnjinog drveta.

Manastir je aktivan i u njemu žive monahinje.
∇
GRGETEG sa crkvom Svetog Nikole
Eparhija Sremska

Tvrdi se da je manastir podigao Vuk Grgurević (Zmaj Ognjeni) za svog slepog oca Grgura Brankovića (monaha Germana), ali istoričari to smatraju više legendom nego činjenicom.

Kao i kod većine manastira ne zna se pouzdano ko je bio graditelј manastira Grgeteg kao što nije poznato ni vreme njegove izgradnje. Legenda tvrdi da je ovaj manastir podigao despot Vuk Grgurević (Zmaj Ognjeni) ne bi li smestio svoga slepog oca Grgura Brankovića, slepog hilandarskog monaha Germana. Navodi se čak i 1471. godina kao godina njegovog podizanja. No, kako je Grgur Branković umro 1459. godine to se ova priča oduvek smatrala samo legendom. Pretpostavlјa se da je manastir sagrađen između 1459. (pad Despotovine), ali pre turskog osvajanja Srema (1521. godine). Čini se da je manastir bio dobrostojeći jer je, u vreme „otkupa“ od Turaka, svoje vinograde, bašte, livade i njive otkupio za iznos od 6000 akči (akča – sitni turski novac), dok su mu godišnja davanja na ime ušura od vina, žitarica i košnica bila povećana na 500 akči. Manastir je očigledno dobro stajao pa opat Bonini navodi da je u 1702. godini imao ukupno 4 mlina, 200 jutara oranica i livada (u njemu je tada boravilo 25 monaha), a po jednoj austrijskoj povelјi iz 1706. godine vidi se da je imao ukupno deset vodenica.

Hram prenosa moštiju svetog oca Nikolaja (ikonopis Uroša Predića iz 1902. godine); kapela: Rođenja Presvete Bogorodice (osvetio je 1898. godine patrijarh Georgije Branković) i prepodobnog Serafima Sarovskog (osvetio je 1999. episkop Sremski Vasilije Vadić).
∇
GRLIŠTE
Eparhija Timočka

Manastir Sv. Apostola Petra i Pavla, u narodu poznat kao Grlištanski manastir, smešten je u pitomoj kotlini, na samoj obali jezera, u selu Grlištu udaljenom 14 kilometara od Zaječara.

Nastanak manastira vezuje se za period od XII do XIV veka. Do izgradnje crkve u Zaječaru, manastir je bio jedina mirska crkva, duhovno središte i crkveni centar za čitavu regiju između Tupižnice i Rtnja, Crnog i Belog Timoka. U knjige koje su se u manastiru vodile, upisivana su rođenja, krštenja, venčanja i upokojenja za gotovo sva naselja u slivovima oba Timoka.

Manastir je zidan od tvrdog materijala i gotskog je stila. Bez kubeta (2,5 metara) visok je 4,5 metara, širok 4,5 i dug 13,5 metara. Nije živopisan i izgleda da nikada nije ni bio. Do srpsko-turskog rata postojao je stari ikonostas od drveta od koga je, nakon spaljivanja, ostalo osam ikona, za koje se ne zna iz kog su doba.

Upravo ove ikone predstavljaju pravu enigmu. Ikone se pominju u knjizi “100 godina Timočke eparhije” iz 1931. godine i od tada im se gubi svaki trag. Opet su dospele u žižu javnosti osamdesetih godina kada su ukradene iz manastira. Pronađene su u Mađarskoj i vraćene u manastir. Iako se veruje da su ovo najstarije ikone na tlu Istočne Srbije, iz nekog razloga drže se daleko od očiju javnosti.

Godine 1804. manastir je popravljen i dograđen. Popravio ga je pop (kasnije prota) Radoslav Živanović iz Planinice. Dozvolu i finansijsku pomoć u obnovi manastira dali su Karađorđe i Osman Pazvan-Oglu, tadašnji paša Vidinskog pašaluka! Ovom prilikom manastiru je dograđena priprata i od tada je nekanonski – ulaz u manastir je na jugu, umesto na zapadu! Ovaj građevinski poduhvat imao je samo jedan cilj: da se sakrije ulaz u riznicu koja se nalazi u pećini ispod manastira!

Prema svedočenju starijih grlištanaca, riznica i danas postoji. Neki od meštana tvrde da su u nju i ulazili i neke predmete iz nje nosili kući, ali da su ih, pošto je počela da im umire stoka, (po nekim pričama čak i jedno dete), uzeto vratili u riznicu.

Čest gost Grlištanskog manastira bio je i Hajduk Veljko sa svojim bećarima. Veljko je inače rođen u obližnjem selu Lenovcu.

Prvi pisani trag o Grlištanskom manastiru zabeležen je u turskom popisu Vidinskog sandžaka 1455.
∇
GRNČARICA – Sveti Nikola
Eparhija Šumadijska

Najstariji pisani zapis govori da je manastir podignut na početku 16. veka, 1521-1567. Dok predanje govori,  da je reč o zadužbini kralјa Dragutina, ili o svetinji novijeg datuma koji su osnovali majstori grnčari iz okoline Sverlјiške banje. 

Manastirski kompleks smešten je u blagoj dolini omeđenoj šumovitim brežulјcima, desetak kilometara jugoistočno od Kragujevca, kod sela Prnjavora. Prema narodnom predanju, Grnčaricu je podigao kralј Dragutin krajem XIII i početkom XIV veka. Manastir, po narodnom verovanju, nije bio sagrađen na mestu gde se danas nalazi, već na obližnjem brdu Cukari u Kovanovićima. Posle Kosovskog boja crkva je srušena i od njenog materijala podignuta je nova Grnčarica na današnjem skrovitom mestu.

Verovatnije je da je manastir Grnčarica sagrađen sredinom XVI veka, posle obnove Pećke patrijaršije. Prema natpisu iznad ulaznih vrata, koji je postojao i na crkvi koja je prethodila sadašnjoj, Grnčarica „sazda se i popisa se“ za vreme turskog sultana Sulejmana trudom i nastojanjem igumana Maksima. Pronalazak fragmenata prvobitnog živopisa duž južnog zida ovo potvrđuju, jer se komadi fresaka stilskim osobinama vezuju za slikarstvo druge polovine XVI veka.

Manastir do naših dana nije očuvan u prvobitnom obliku. Za vreme austrijsko-turskih ratova u prvoj polovini XVIII veka i za vreme Kočine krajine, više puta je bio palјen i rušen. Jedno vreme je bio zapusteo, da bi početkom XIX veka ponovo oživeo i počeo da dobija na značaju. Najveća obnova je izvršena 1869. godine kada su crkva i zapadni konak iz temelјa podignuti i kada je kamenim zidom ograđen čitav manastirski kompleks.

Tokom Prvog svetskog rata austrougarska vojska je opustošila manastir, spalila arhivu i odnela tri zvona. Istu sudbinu doživela je ova svetinja i tokom Drgog svetskog rata. Nemci su prognali monahe, manastirske konake i manastir zapalili. Posle rata (1946) u zapusteli i razoreni manastir dolazi igumanija Efrosinija sa četiri monahinje iz Svete Petke kod Paraćina. Od tog vremena Grnčarica postaje ženski manastir koji se vredno obnavlјa.

Manastirska crkva je trikonhalne osnove, zasvedena poluobličastim svodom sa vitkom osmostranom kupolom iznad centralnog prostora. Oltarska apsida i bočne konhe su spolјa i iznutra polukružne. Na zapadu je masivan kvadratni zvonik sa četiri bifore. Fasade su bez dekorativne ornamentike. Krov je dvoslivan i pokriven je pocinkovanim limom.
Živopis je iz druge polovine XX veka i zadužbina je prvog Episkopa šumadijskog Valerijana (Stefanovića).
∇
ILINJE sa crkvom Svetog Ilije
Eparhija Šabačka

Do manastira se dolazi iz pravca Šapca prema Loznici do mesta Petlovače gde postoji oznaka desno za manastir Ilinje.
Oko 6 km.asfaltnog puta, pravo do manastira.

Ranije je to bila seoska crkva, da bi 1986 god. osvešćena i prevedena u manastir.
Pored crkve koja je posvećena Sv.Iliji nalazi se, na manastirskom imanju, konak i pomoćne prostorije.

Ovo je jedan od retkih manastira gde se svake druge subote održava Jelej osvećenje;
Najveće molitve za iscelenje ljudi koje drži veliki i poštovani duhovnik, otac Isaija.
Tu se ljudi pomazuju 7 puta protiv napada Djavola kao i mnogih bolesti.

Trenutno se manastirska crkva oslikava pod veštom rukom ikonopisca Jakšić Radenka zvanog Rumun.

Manastir je muški i aktivan je.
∇
JAKOVIĆ
Eparhija Šumadijska

Manastir Jaković se nalazi u selu Duboka; najbliži je Jagodini, tj. najudaljeniji od Svilajinca od ovih šest (sedam) donjoresavskih manastira do kojih se stiže istim putem.

Crkva posvećena apostolu Jakovu (otuda i ime Jaković) nalazi se uz seosko groblje.
Kao njen ktitor pominje se knez Lazar.

Ni o ovom manastiru se ne nalazi više podataka.
Na drugoj obali Morave se nalazi Kočino selo, pa je Jaković poznatiji po aktivnostima Koče kapetana.

Veza Koče Kapetana i manastira uočljiva je već na ulasku - portom dominira spomenik srpskim borcima,
a na strani sa koje se ulazi je ploča o Koči.

Mesto Kočine krajine u pripremi ustanka za oslobođenje od Turske je veoma značajno.
Ovo je ženski manastir.
∇
JAZAK sa crkvom Svete Trojice
Eparhija Sremska

Na južnoj padini Fruške Gore, pre sadašnjeg postojao je Stari Jazak koji je bio posvećen Vavedenju.
Ktitor Starog Jazka bio je Despot Jovan Branković u 15 veku. Stara crkva je bila oslikana, ali je vremenom srušena. Danas su tamo samo ostaci.

Godine 1705 u Stari Jazak donete su mošti Cara Uroša nejakog poslednjeg iz loze Nemanjića iz manastira Sudikove kod Nerodimlja na Limu.
Mošti su više puta seljene i uvek vraćane u Jazak.

Kada je inače mala crkva manastira Stari Jazak postala pretesna od posetilaca i poklonika moštima Cara Uroša, na mestu Gradac 1736. god. nedaleko od zapustelog i urušenog manastira Stari Jazak, započela je gradnja manastira Novi Jazak, čiju arhitektonsku celinu čine crkve Sv. Trojice okružena sa tri strane konacima i visoki zid koji zatvara portu.

Hramu trikonhosne osnove, sa kubetom na desetostranom tamburu, dozidan je početkom XIX veka trospratni masivani zvonik uz zapadno pročelјe.

U sredini porte je manastirska crkva sa trospratnim zvonikom.

Crkva je zidana crvenom ciglom i belim kamenom. Fasada je dekorisana turskim dekorativnim elementima. Novi Jazak posvećen je Svetoj Trojici.

Slikarsku celinu visoke barokne oltarske pregrade izveo je 1769. Dimitrije Bačević sa saradnicima. Nastala u tradiciji ukrajinskog baroka, neujednačenim stilskim osobenostima ukazuju na uticaje srpskog slikarstva prelaznog perioda XVIII veka. Osim predstava svetaca i jevanđelista u medalјonima na pandatifima, koje je izveo Pavle Čortanović oko 1899, zidnih slika nema.

Ikonostas ima 58 ikona. Na vrhu se nalazi pozlačen krst.

U manastiru se čuvaju tri raskošno dekorisana barokna trona ukrašena ikonama: tron cara Uroša (1776), Bogorodičin (1779) i arhijerejski tron (1784). Manastir je više puta obnavlјan, a poslednji obimniji radovi na arhitekturi izvedeni su 90-tih godina. Tokom 2003. rekonstruisan je prilazni put manastirskom kompleksu.

Dva manastirska stuba koja pridržavaju kube zaklanjaju ikonostas tako da se ne može sagledati u celosti.

Pod crkve je pokriven mermernim pločama. Ispred tih stubova nalaze se dve ikone. Tron Bogorodice a na drugom desnom stubu tron Cara Uroša. Ispred tog stuba i freske nalazi se kivot sa moštima cara Uroša koji je umro 1347 god. Najveći i najdetaljniji radovi na manstirskom kompleksu urađeni su u periodu od 1926-1930 god.

Manastir je aktivan i o njemu brinu monahinje.
∇
JOŠANICA – Sveti Nikola
Eparhija Šumadijska

Manastir Jošanica, nedaleko od Jagodine, u podnožju Crnoga Vrha, podignut je u vreme kneza Lazara. Legenda da je manastir Jošanica u vezi sa prepodobnim Jošom Sinaitom (koga je u lovu ranio knez Lazar), monahom koji se podvizavao u pećini ispod brda Šarenika verovatno je delom utemeljena. 

Na osnovu ostataka ktitorske kompoziccije može se zaključiti da je ktitor bio lokalni velikaš koji se pred kraj života zamonašio.

Turski popisi beleže ga 1521. i 1522. godine kao manastir Svetoga Nikole. Sredinom 16. veka u njemu obitavaju dva kaluđera. Staradao je krajem 17. stoleća. Obnovili su ga 1786. godine jeromonah Aksentije Teodorović, prptpprezviter Jovan Popović i knezovi Dobrosav i Boško. U vreme austro-turskog rata Jošanicu su spalili Turci, a po završetku ovog rata, posle Svištovskog mira 1791. godine, počela je njegova obnova. Manastir je ponovo stradao od istog neprijatelja u Prvom srpskom ustanku. Tokom Drugog srpskog ustanka u Jošanici su se sastali (1815) knez Miloš i vladika Melentije sa velikim vezirom Marašli Ali-pašom radi dogovora o miru. Zbog udela u oslobodilačim ratovima, knez Miloš je ovom manastiru 1832. godine podario tri zvona. Godine 1851. manastir je obnovljen i dograđena je priprata, a 1885, obnovljeni su manastirski konaci. U srpsko-turskom ratu1876/77. godine, u konacima je bila bolnica.

Manastirska crkva je građena u duhu moravskog graditeljstva. Osnova je jednobrodna i izdužena sa glavnim kubetom. Malo kube nalazi se iznad pronaosa. Zasvedena je poluobličasim svodom. Zbog dotrajalosti priprata je srušena 1946. godine. Manastirski konaci podignuti su  tokom 18. i 19. veka.
Sačuvani zapis ukazuje da je crkva  manastira Jošanicebila „izmolovana iznutra kao Kalenić i Ljubostinja“. Ovaj živopis prekriven je malterom u 19. veku. Fragmenti starog fresko slikarstva s početka 15. veka očuvani su u oltarskoj apsidi i naosu crkve. U oltarskom delu prikazane su kompozicije: Poklonjenje Agnecu i Bogorodica šira od nebesa. U naosu je ciklus Hristovih muka. Posebno se izdvaja scena Molitva u Getsimanskom vrtu, naslikana na južnom zidu.
Konzervacija ovog slikarstva počela je 1969. godine. Ikonostas je slikao akademski slikar Ilija Dimitrijević 1864. godine. Sa južne strane Jošaničkog hrama nalazi se grobnica porodice kneza Miloja Teodorovića, vojvode levačkog iz vremena Karađorđa.

Manastir Jošanica, smešten u klisuri istoimene rečice, nalazi se u pribrežju planine Crni Vrh, na svega desetak kilometara zapadno od Jagodine. Najstariji izvori o nastanku manastira nisu sačuvani, ali narodna tradicija u ktitoru Jošanice vidi kneza Lazara: po jednoj legendi u jošaničkoj crkvi su venčani knez Lazar i kneganja Milica, dok je po drugoj knez sazidao crkvu radi iskupljenja greha jer je u lovu nehotice pogodio strelom pustinjaka Jošu – Jovana, koji se u jošaničkoj klisuri podvizavao.
Istraživanja manastirske prošlosti, a pre svega arhitekture i fresko živopisa u crkvi, pokazuju da je jošanički hram podigla jedna vlasteoska porodica, čiji su portreti delimično očuvani na južnom i zapadnom zidu priprate. Monaško groblje oko hrama, budući starije od sadašnje crkve, dokaz je da se na njenom mestu nalazilo starije sakralno zdanje.

Činjenica da je hram bio asketirion koloniji monaha anahoreta, zatim, ostaci vladarskih portreta na severnom zidu priprate, stilske i ikonografske osobine živopisa, kao i mala ostava srebrnjaka nađena u blizini manastira, odredeljuju nastanak sadašnjeg hrama i njegovog zidnog slikarstva u vreme između 1430. i 1435. godine, dakle u prve godine vlade moćnog i učenog srpskog despota Đurđa Brankovića. Kako je crkva prvobitno bila posvećena Svetom Dimitriju, vlastelin koga u ktitorskoj kompoziciji grli sveti Dimitrije, verovatno je svetiteljev imenjak. U tom slučaju bi se u ktitoru Jošanice mogao prepoznati Dmitar Jakšić, član znamenite plemićke porodice koja je, sudeći po izvorima, sredinom XV veka zaista upravljala Jagodinom, da bi pred turskim nadiranjem kasnije prebegli u Ugarsku.

Manastir danas čine dva konaka i ekonomske zgrade, dok samo jezgro čine crkva posvećena Svetom Nikoli, i drvena zvonara. Hram okružuje starija nekropola iz XIII veka, koja svedoči o znatnoj starini lokaliteta. Sama crkva je pravougaona jednobrodna građevina sa polukružnom apsidom na istoku. Zidovi su zidani lomljenim kamenom, svodovi i kupole najvećim delom su od opeka, dok su fasade oplaćene pažljivo sečenim i fugovanim kvaderima sige. U prostornom pogledu, hram čine istovremeno sagrađeni naos i priprata nad kojima je konstruisana po jedna kupola. Po takvom, dvokupolnom rešenju jošanička crkva pripada retkom tipu srednjovekovne arhitekture. Severna i južna fasada hrama obrađene su trostukom slepom arkadom, simbolom stanova pravednika, a po ostacima živopisa na južnoj fasadi zna se da je crkva bila dodatno ukrašena slikarstvom koje je podražavalo skupoceno zidanje kamenom i opekom, a s ciljem označavanja hrama kao Neba na zemlji.

Najznačajniji kulturni sloj u Jošanici čini zidno slikarstvo, koje je dosta  oštećeno. Ipak, programske ideje moguće je sagledati gotovo u celosti. Pored ustaljenih tema u oltaru i kupoli naosa, vezanih za Evharistiju i Ovaploćenje, na zidovima naosa razvijena su i dva hristološka ciklusa, Veliki praznici i Stradanja Gospoda Isusa Hrista. Među freskama posebno se ističe retka tema starozavetnih praotaca u lozi, naslikana u prstenu glavne kupole, kao i neoubičajeno veliki broj svetih ratnika i velikomučenika u prizemnom pojasu, koji neposredno svedoče o kobnim godinama pred prvi pad Srbije. No, živopis Jošanice poznat je svetskoj vizantologiji i medievistici po neobičnom sdikarstvu u priprati. Osim ktitorskih i vladarskih portreta, koji su veoma oštećeni, od izuzetnog značaja je živopis koji je u celosti sačuvan u kupoli nad pripratom. U kaloti kupole naslikana je ognjena predstava vizije Bogorodice s Hristom, kraj koje je ispisan epitet Ovaploćenje, jedinstven u celom srednjem veku.

Bogorodičino poprsje je okruženo sa dva koncentrična pojasa, u prvom je dvanaest starozavetnih proroka u temi Proroci su te nagovestili, a u drugom osamnaest figura apostola kojima su pridruženi prorok Zaharija i sveti Stefan Prvomučenik, kao vizija prve Hristove crkve na zemlji. Najznačajnije scene, od kojih su neke sasvim jedinstvene, naslikane su u višim zonama zidova: one predstavljaju monašku elitu, pustinjake u različitim epizodama poznatim iz monaške literature, kao i scenu Nebeskog Jerusalima. Živopis je izvela grupa od četiri ili pet veoma iskusnih zografa, čije je poreklo bilo u južnim oblastima Balkana, između Prizrena, Skoplja, Prilepa i Ohrida. Svi natpisi na freskama izvedeni su srpskoslovenskim pismom.

Stari konak u manastiru takođe predstavlja značajan istorijski beleg. Obnavljan je krajem XVIII veka, potom 1885. godine za vreme kralja Milana Obrenovića, kao i 1991. Ovo jednospratno zdanje sa doksatom i spoljnim stepeništem predstavlja izvanredan primer balkansko-orijentalne arhitekture, u kome se danas čuvaju manastirska biblioteka i arhiva.
U kompleksu manastira posebno mesto pripada porodičnoj grobnici kneza Miloja Teodorovića, vojvode levačkog, koji je predvodio ustanike jagodinskog i beličkog kraja u oba srpska ustanka 1804-1815. Takođe, u manastiru postoji i spomenik srpskim ratnicima iz ratova 1912-1918, na kome su uklesani stihovi Vojislava Ilića Mlađeg.
∇
KACAPUN
Eparhija Vranjska

Manastirska crkva Sveti Ilija, koja potiče iz 13. veka, nalazi se u selu Kacapun, 13 kilometara od Vladičinog Hana.

Prema predanju, manastir je početkom 19. veka bio značajno kulturno sedište i u njemu su živela tri kaluđera na čelu sa igumanom Simeonom, koji je lokalne Srbe podigao na ustanak 1809. godine.

Mehmed paša je ugušio ustanak, ustanike i igumana obesio ispred manastira, kaluđere rasterao, manastir zatvorio i odneo mnoštvo knjiga u Vranje.

Unutrašnjost je oslikana u vizantijskom stilu.

Manastirska crkva je nenastanjena, ali je u funkciji.
∇
KALENIĆ– Vavedenje Presvete Bogorodice
Eparhija Šumadijska

Ovaj hram od izuzetnog značaja za nacionalnu baštinu se nalazi u selu Kalenički Prnjavor kod Jagodine.

Manastir Kalenić je zadužbina protovestijera Bogdana, njegove žene Milice i njegovog brata Petra. Crkva je podignuta i živopisana između 1407. i 1413. godine. U turskim popisima pominje se 1476/78. i 1516. godine kao manastir Prečiste u Levču. Kalenić je stradao u više navrata od Turaka, a zapusteo je krajem 17. veka. 

Crkva manastira Kalenića, posvećena Vavedenju Presvete Bogorodice, u Levču, na istočnim ograncima Gledićkih planina, zadužbina je protovestijara Bogdana, visokog dvorjanina despota Stefana, i Bogdanovog brata Petra. Sagrađena je krajem prve decenije XV veka. O najranijoj istoriji nema pisanih i pouzdanih svedočanstva. Sačuvano je verovanje, istaknuto i u zapisima XIX veka, da je početkom XVII stoleća Kalenić bio oplјačkan, porušen i potom dugo napušten, što novija istraživanja ne potvrđuju.

Realnija je pretpostavka da u manastiru nije bilo prekida kontinuiranog života dužeg od najviše nekoliko decenija. Od početka XVIII veka, kada u Kalenić dolaze i obnavlјaju ga monasi iz manastira Morače, teče buran život monaške zajednice koji je uvek bio određen istorijom naroda Srbije. Krajem 1815. godine iz Feneka u Sremu u manastir su prenete i položene mošti kralјa Stefana Prvovenčanog – svetog Simona monaha, da bi 1839. bile vraćene u Studenicu. Kalenić je tokom XIX veka bio postrig dvojice srpskih arhijereja, Maksima Savića i Joanikija Neškovića. U njemu je pred Prvi svetski rat živeo jeromonah Nikolaj Velimirović, a tokom Drugog svetskog rata jeromonah Hrizostom Vojinović, potonji Vladika braničevski.

Manastir je sazidan u stilu takozvane moravske arhitekture i jedna je od najlepših građevina svoga vremena u vizantijskom svetu. Ima sažetu trolisnu osnovu, a sa zapadne strane naosu je pridodata priprata. Nad srednjim delom crkve je visoka, izdužena kupola, a nad pripratom je takođe kupola bez prozora. Hram, koji stremi u visinu, na fasadi ima i dva horizontalna ispusta – kordonske vence, koji obavijaju građevinu. Spolјašnost crkve je vrlo živopisna. Tome doprinosi i način zidanja, jer je hram građen od redova sivih kamenih tesanika i crvene opeke, između kojih je debeo sloj belog krečnog maltera. Spolјašnju kićenost još u većoj meri uvećavaju ukrašeni prozori, kao i ulazni portal. Oko njih su plitki kameni relјefi, maštovito isprepletani od dvočlane trake. Kalenić ima i isklesane lјudske i životinjske likove nad otvorima dvodelnih prozora. Oni pretežno služe kao ukrasi, a prikazuju scene iz života, fantastične životinje, jedan događaj iz Starog zaveta, čak i mitološkog kentaura Hirona.

Najupečatlјiviji je relјef sa likom Bogorodice, malim Hristom i dva anđela. I likovi i ornamenti na fasadi su nekad bili obojeni, a tragovi starih boja još su mestimično vidlјivi.

Manastir je značajnije obnovlјen 1766. godine i nekoliko puta kasnije, da bi između 1928. i 1930. godine bio temelјno restauriran. Posle Drugog svetskog rata, konzervatorski radovi su obavlјeni u dva maha – između 1968. i 1970. godine i tokom poslednje decenije XX veka.

Prvobitne freske, nastale nekoliko godina posle podizanja, dobrim delom su očuvane. Ali, u oštećenoj kaloti kupole više nema živopisa. Ispod uništene predstave Pantokratora bila je prikazana Nebeska Liturgija. Dva niza proroka bolјe su sačuvani nego izbledele predstave četvorice jevanđelista, tradicionalno smeštene u pandatifima. Između uništene Bogorodice s detetom u konhi oltarske apside i obaveznog Pričešća apostola razvija se ciklus Javlјanja vaskrslog Hrista – uklјučujući i dva prizora vezana za Vaskrsenje. Ispod Pričešća apostola nalazi se Služba arhijereja. Arhijereji i đakoni naslikani su i na zidovima oltara, pilastrima i na doprozornicima. Za taj program vezuje se i predstava Mrtvog Hrista u niši protezisa, izuzetna u svojoj vrsti. U ošteđenim svodovima i najvišim zonama naosa bio je prikazan ciklus Velikih praznika. Program posvećen proslavlјanju Hristovog ovozemalјskog života zauzima, zajedno s ciklusom Čuda, srednju zonu naosa, gde se neke scene – poput Svadbe u Kani – ubrajaju među najviša dostignuća vizantijskog slikarstva. To se odnosi i na pojedine likove u donjoj zoni gde se, među stojećim figurama svetih ličnosti i, posebno, svetih ratnika, neke izdvajaju izuzetnom lepotom. Među stojećim figurama u donjoj zoni priprate uočavamo veliki Deizis, svete oce pustinjake i portrete ktitora. Sve ostale zone do kupole sadrže scene ciklusa Bogorodičinog i Hristovog detinjstva.

Iako nisu otkriveni potpisi tvoraca fresaka u Kaleniću, smatra se da je slikar po imenu Radoslav, autor minijatura u Četvorojevanđelјu duhovnika Visariona, bio glavni majstor slikarske grupe koja je oslikala hram. Nјegov originalni crtački dar, majstorsko vladanje bojom i hromatskim efektima, te smeo pristup komponovanju masa i preradi starih ikonografskih shema, neki su od razloga što se kalenićko zidno slikarstvo smatra vrhunskim umetničkim ostvarenjem. Odlikuje ga laki, svetli kolorit, prigušena plastičnost čovečijeg lika i jako podvučena linija. Celina slikane dekoracija odaje savršeno poznavanje teologije, odnosno istančanost u tumačenju Svetog pisma.

Osnovna karakteristika kalenićkog slikarstva – prevladavanje lirskog i poetskog nad narativnim, što se uporedo sreće u istovremenom ruskom slikarstvu, svoje ishodište ima u carigradskoj umetnosti XII veka. Na rešenjima komninske umetnosti, koja krajem vizantijske epohe oživlјava u mnogim područjima carigradskog uticaja, zasnovana je sličnost između kalenićkog živopisa i slikarstva Andreja Rublјova i njegove škole.

Sadašnji ikonostas potiče iz velike obnove u vreme kneza Miloša Obrenovića i sastavlјen je od trideset sedam ikona koje preko niza zapisa svedoče o njegovom postepenom formiranju. Ikone su postavlјene u četiri nivoa, a rad su različitih zografa.

Od nedavno, u crkvi manastira Kalenića nalazi se svetogorska čudotvorna ikona Bogorodice Gerondise koja je postavlјena na poseban presto između oltara i južne pevnice.
Nakon velikog požara 1911. godine, u kome su stradali konaci iz Miloševog vremena, podignut je, zaslugom igumana Nikona Lazarevića Tintora, veliki konak koji je posle Drugog svetskog rata bio nacionalizovan. Vraćen je pred kraj XX veka, da bi 1997. godine bio obnovlјen. Novi veliki konak podignut je 2008. godine, pred proslavu šestogodišnjice zasnivanja manastira.

U manastiru Kaleniću se nalazi bogata crkvena riznica Šumadijske eparhije i biblioteka koju je opremila Srpska akademija nauka i umetnosti.

Manastir je ženski, aktivan je, o njemu brinu monahinje.
∇
KAONA sa crkvom Svetog Arhangela Gavrila
Eparhija Šabačka

Na putu Šabac-Valjevo kod mesta Draginje nalazi se ovaj prelepi manastir. Po predanju sagradila ga je Ikonija, sestra Miloša Obilića. Nastao je u 14 veku a prva crkva sagradjena na ovom mestu datira iz 11-og veka. Prvi pisani podaci datiraju iz 1756 god. Prvobitna crkva bila je zidana kamenom i pokrivena sindrom. Današnja crkva podignuta 1892 god zidana je vizantijskom stilu, ciglom na kamenom temelju u koji su uzidani svi spomenici sa monaškog groblja u manastirskom krugu.

Manastir je stradao vise puta. Pod Turcima i za vreme svetskih ratova. Zadnja velika obnova počela je 1962 god.

Manastirski zvonik udaljen je desetak metara od crkve. Oko manastira se nalaze dve male rečice od kojih je napravljen ribnjak. Tu se nalazi i čudesna kapela Rodežestva Hristovog koja je u potpunom mraku.

U sklopu manastira nalazi se izvor posvećen Istočnom Petku. Voda čija je temp. uvek 11 stepeni je lekovita, posebno za oči. Godine 1984 izgradjena je krstionica u ranohrišćanskom stilu po uzoru na krstionicu iz Tebe Tesalijske. Od 1977 good u manastiru je osnovana nastava veronauke.

Danasnje ikone u manastiru Kaona uradili su ikonopisci Dragan Marunić i Nikola Lubardić. Sav duborez u crkvi uradili su protosindjel Dorotej i Ljuban Marić iz Lelića. U manastiru se čuva delić mosti Sv.Petke.

Manastir je poznat po izradi fresaka i sveća od čistog voska. Posebno su poznate ukrasne slavske sveće.

Oko manastira je uredjen prelepi park na više hektara.

Manastir je muški i aktivan je.
∇
KASTALJAN
Eparhija Šumadijska

Kastalјan je smešten na istočnoj padini Kosmaja, u ataru sela Nemenikuća, na mestu koje meštani zovu Zidine ili Manastir. Ostaci manastira su evidentirani od službe zaštite 1963. godine, da bi nakon arheloških iskopavanja tokom 1969-1971. godine bio otkriven manastirski kompleks koji se sastoji od crkve, konaka, trpezarije i ostataka nekropole.

U najstarijoj aritektonskoj strukturi Kastalјana, mogu se uočiti dve građevinske faze, prva (kraj XIII-početak XIV veka) i druga (kraj XIV pisa iz 1322. godine i samom arhitektonskom obliku crkve (jednobrodna građevina pravougaone osnove, zidana kamenom, sa jednim kubetom – što je karakteristika raške škole) manastir je mogao nastati u vreme kada ovim oblastima upravlјa srpski kralј Dragutin. Prtpostavku da je despot Stefan Lazarević prezidao crkvu, konak i trpezariju, pored narodne tradicije, potvrđuju ostaci dekorativne plastike karakteristični za moravsku arhitekturu i istorijski izvori o depotovoj vezanosti za kosmajsko područje. Trajanje manastira može se pratiti kroz ceo XVI i XVII vek sve do Velike seobe pod Arsenijem Čarnojevićem, da bi posle verovatno došlo do razaranja.

Crkva je zidana u kamenu kao jednobrodna građevina pravougaone osnove (dugačka je 12 i po, a široka 6 metara), sa polukružnom apsidom na istočnoj i pravougaonom pripratom na zapadnoj strani. Sa unutrašnje strane zidovi su ojačani masivnim prizidanim pilastrima, po tri uz južni i severni zid, što ukazuje na mogućnost postojanja kubeta. Crkva je zidana od lomlјenog kamena, a spolјa i iznutra je bila malterisana. Krov je bio dvoslivan, a pod od kamenih ploča. Tragovi fresaka nisu konstatovani u naosu, već u severozapadnom delu priprate, u donjim zonama zida. To su fragmenti fresaka sa predstavama draperija, stilizovanih ornamenata, delova ćiriličnih slova i drugih elemenata karakterističnih za dekoraciju srednjovekovnih crkava u Srbiji.

Južno od crkve na blagoj padini bio je sagrađen veliki konak koji je zatvarao južnu stranu manastirskog kompleksa. To je bila reprezentativna građevina pravougaone osnove (28 H 5 i po metara). Sastojala se iz prizemlјa i spratnog dela. Glavni prilazi prizemlјu bili su sa spolјne strane što znači da je ovaj deo konaka bio izdvojen od porte i da je služio za smeštaj karavana i putika koji nisu imali potrebu da ulaze u sam manastirski prostor. Prema ostacima portala i pregradnih zidova vidlјivo je da je bilo pet većih prostorija sa posebnim ulazima. Spratni deo konaka imao je ulaz sa nivoa crkve i iz uzanog izduženog trema ulazilo se u monaške ćelije. Konak je bio sagrađen od kamena i imao je dvoslivni krov.

Trpezarija je sagrađena zapadno od crkve i konaka i sa te strane zatvara manastirski kompleks. Pravougaone je osnove većih dimenzija (21 H 8 i po metara) i sastoji se od prizemlјa i spratnog dela. U prizemlјe se ulazilo kroz dva ulaza, od kojih je veći portal bio zasveden poluobličastim svodom od opeke i kamena. Spratni deo imao je hodnik, predvorje i veliku odaju za obedovanje. U severnom delu bila je smeštena kuhinja sa ložištem.

Na prostoru ispred crkve otkrivena su tri monaška groba bez ikakvih belega i grobnih priloga. To je deo mlađe nekropole nastale od početka XV veka do gašenja manastira, dok su stariji grobovi iz vremena gradnje crkve početkom XIV veka nađeni u sloju ispod temelјa konaka.
∇
KREPIČEVAC
Eparhija Timočka

U centru crnorečkog okruga, opkoljen visokim planinama i strmim krševima, između živopisnih klisura i klanaca, udaljen od ljudske sujete i ovejan legendama daleke prošlosti – Krepičevac je jedno od najupornijih mesta u borbi za opstanak u vreme Turaka, a u danima prvog ustanka, pored Grliškog manastira, ono na Timoku, što su u Šumadiji bili manastiri pred Krađorđev ustanak. Kao i većina manastira u krajini i Krepičevac spada u one o kojima se veoma malo ili čak gotovo ništa nezna o vremenima gradnje i životu manastira uopššte. Na osnovou tragova živopisa moguće je saznati otprilike ko su bili ktitori. Ktitorska kompozicija pretstavlja nam Georgija sina "Anovog" i njegovu suprugu Zoru. Za Georgija se smatra da je unuk Radul bega.

Manastir je obnavljan više puta. U XVIII veku obnovio ga je knez Golub iz Jablanice. Početkom XIX veka Hjduk Veljko sa knezom Milisavom postavljaju za starešinu manastira Jeromonaha Akakija o čemu svedoči zapis u jednoj bogoslužbenoj knjizi. Danas manastir Krepičevac nema žitelja a opslužuju ga parohijski sveštenici.

Posvećen je Uspenju Presvete Bogorodice.
∇
KRUŠEDOL sa crkvom Blagovesti Bogorodice
Eparhija Sremska

Na obroncima Fruške Gore kod mesta Irig u pitomoj okolini nalazi se ovaj drevni manastir okružen parkom i stablima kestenova.

Do manastira se može doći na više načina:
- Starim putem Beograd - Novi Sad do skretanja za Maradik. U centru skrenuti udesno na dole i put (oko 5km) vodi do mesta Krušedol. Odatle pratite oznake do manastira.
- Možete doći i preko Iriškog venca gde postoje vrlo uočljivi putokazi do manastira.

Manastirsku crkvu posvećenu Blagovestima Bogorodice podigao je u 16.veku u periodu od 1509-1512 Đorđe Branković (vladika Maksim) sin Despota Stefana Slepog i majke Angeline Branković uz pomoć vlaškog vojvode Basarabe. Manastir je jedno vreme bio sedište sremske eparhije.
Prvo veće stradanje manastira zbilo se 1690.god. kada su se svi monasi sa Patrijarhom Arsenijem III Čarnojevićem povukli u Sent Andreju.
Drugo mnogo teže bilo je 1716 god. kada su Turci spalili manastir zajedno sa moštima Brankovića.
Manastir je obnovljen do 1756 god. Hram ima osnovu trolista deteline sa polukružnim apsidama u stilu srednovekovne moravske škole.Zanimljiv je zvonik koji nije povezan sa crkvom i podignut je 1726 god.Iznad vrata crkve na spoljnom zidu je velika fresko kompozicija Strašnog Suda kojom jeispripovedana priča o kraju i sudbini sveta.

Jedna od dragocenosti manastira je i njegov ikonostas. Sastoji se iz 36 ikona.Nisu rađene istovremeno već potiču iz različitih perioda i stilova. Ispod ikonostasa se nalazi kivot u kome su smešteni ostaci moštiju svetih Brankovića (Maksima,Stefana,Jovana i Angeline). Izlažu se samo u vreme velikih praznika. U konaku manastira je i kapela Sv. Maksima iz 1722 god. kao i zbirka ikona, slika,starih rukopisa, knjiga, nameštaja i ukrasnih predmeta.

Manastirski konaci opkoljuju crkvu sa sve četiri strane.

Danas manastir privlači pažnju i kao mauzolej.
Tu su sahranjeni pored Brankovića i Patrijarh Arsenije III Čarnojević u pragu crkve a pored ulaznih vrata nalazi se nadgrobna ploča uzidana u zid. Zatim tu su i Mitropolit Isaija Đaković, Patrijarh Arsenije IV Jovanović Šakabenta (u mermernom sarkofagu u priprati sa desne strane),Grof Đorđe Branković( u podu priprete sa leve strane), Vojvoda Stefan Šupljikac, knjeginja Ljubica Obrenović( u podu na sredini priprate) kao i kralj Milan Obrenović (u knjeginjinoj grobnici). Levo od vrata na zidu je nadgrobna ploća kralja Milana.

Za vreme II Svetskog rata manastir je opljačkan ali su dragocenosti vraćene i nalaze se u muzeju SPC u Beogradu.

Manastir Krušedol je aktivan, ženski i o njemu brinu monahinje.

Blizu manastira u selu Krušedol je i Sretenjska crkva zadužbina Angeline Branković iz 1512.god.
Angelina se zamonašila i prvobitno je bila sahranjena u Sretenjskoj crkvi 1521 god. da bi kasnije bila preneta u Krušedol.
To je prvobitno bio ženski manastir. Danas je to parohijska crkva.
Zanimljiv je ikonostas koji je radio Teodor Kračun i Dimitrije Bačević 1763.god. Oko crkve su visoki konaci.
∇
KUVEŽDIN sa crkvom Svetog Save
Eparhija Sremska

Na jugozapadnim obroncima Fruške gore, blizu Divoša u mestu Kuveždin, u dolini Jaroškog potoka, nalaze se ostaci manastira Kuveždin sa crkvom posvećenom sv. Savi, nastradalog za vreme II svetskog rata.

Do njega se dolazi putem Ležimir - Vizić i skrene kod oznake na levo dole. Ide se oko 2-3 km i skreće levo na jedini sporedan put. Put je loš ali kratak. Ili se dođe iz pravca Divoša i skrene desno.

Manastirska crkva je posvećena Svetom Savi i njegovom ocu Stefanu Nemanji (Sv. Simeon) rodonačelniku loze Nemanjića. Prema legendi, osnovao ga je 1520. poslednji srpski despot Stefan Štilјanović. Pominje se u rukopisnom mineju iz 1569 god. koji se danas čuva u manastiru Svete Trojice kod Čačka.

Jeromonah Mojsej piše u zapisima da su manastir Kuveždin i Petkovica trebali biti srušeni od strane Sinan Bega ali je plaćanjem velike godišnje sume novca to sprečeno. U njemu su boravili monasi iz manastira Vinče i Slanci kraj Beograda. Tada su sa sobom, bežeći pred Turcima doneli brojne dragocenosti izmedju ostalog knjige, mineje iz 1581 god,srebrnu kadionicu iz 1654 god. kao i čašu koljivaču iz 1559 god. koju je ruski car Ivan IV Grozni darivao manastiru Mileševa.

Godine 1744 patrijarh Arsenije IV Šakabenta pokušava da Kuveždin i Divšu ustupi kao metoh manastiru Hilandar ali biva osujećen. Stara manastirska crkva je propala, pa je početkom 19 veka počela obnova. Nov zvonik podignut je 1803 god. Tokom 1810 izgrađeni su novi konaci koji okružuju crkvu sa tri strane dok je sa četvrte podignut zaštitni zid.1815 god.

sagrađena je nova crkva pod baroknim uticajem. Kapela na manastirskom groblju podignuta je 1788 god.Crkva je živopisana 1853 god od strane Pavla Simića sa scenama iz života Sv.Save i Sv.Simeona. Oslikao je i ikonostas sa 46 ikona od kojih je sačuvano samo 20. Stari ikonostas iz 1772.god.koji je radio Janko Holkozović sačuvan je tako što je prenet u crkvu u Opatovcu gde se i danas nalazi.

sačuvano je 20 ikona koje svedoče o bogatstvu likovnog izražaja ove barokno klasicističke celine. Jugoistočno od manastira podignuta je 1779. groblјanska kapela. Kuveždinski manastir je delimično obnovlјen od 1973. do 1975, a prilikom radova tokom 2004. godine obnovlјen je svod, krov nad brodom crkve i zvonika u celini.

Na litografiji M.Troha iz 1837/41 god. manastir deluje kao dvorac okružen predivnim parkom i zelenilom. I danas, iako je u ruševinama nazire se njegova pređašnja lepota. Za vreme II svetskog rata manastir je teško stradao. Ostale su samo ruševine. Danas su radovi u toku. Uredjen je konak sa velikom trpezarijom. Obnavlja se kupola i barokni zvonik a potom i cela crkva. Nadamo se da će uskoro da dobije svoj stari izgled.

Manastir je zvanično muški. Ima jednog monaha trenutno dok je u izgradnji i nije aktivan.
∇
LIPAR
Eparhija Šumadijska

Manastir se nalazi na brdu Liparu, u selu Donja Sabanta, desetak kilometara od Kragujevca. Ovo selo i Lipar postali su šire poznati po srpskom romantičarskom pesniku i slikaru Đuri Jakšiću koji je ovde službovao 1865. i 1866. godine kao učitelј osnovne škole i gde je napisao čuvenu pesmu Na Liparu.

Sadašnja manastirska crkva Svetog velikomučenika Georgija podignuta je 1936. godine na temelјima starijeg hrama. Osvećena je iste godine od vikarnog Episkopa sremskog Save (Trlajića), potonjeg gornjokarlovačkog – sveštenomučenika Srpske pravoslavne crkve, postradalog u Drugom svetskom ratu. U vreme podizanja Svetogergijevskog hrama u Donjoj Sabanti, koja je od 1910. godine imala parohijsku crkvu Preobraženja Gospodnjeg, sveštenik je bio Dobrivoje Branković.

Na mestu današnje crkve, po predanju, postojao je manastir još u XVI veku koji su Turci oplјačkali i porušili. Tradicija pamti i grob monaha, verovatno sinaita, i iscelјenje vernih nad njim. Šematizam Srpske pravoslavne crkve u kralјevini Srbiji iz 1895. godine (priredio Mitropolit Mihailo) beleži da u Donjoj Sabanti postoji crkva Svetog velikomučenika Georgija, sagrađena 1849. godine „od slabog materijala“. Parohiju od 249 domova i 1500 stanovnika, te 1895. godine, činila su sela Donja Sabanta, Gornja Sabanta i Velika Sugubina. Sveštenik je bio Gvozden Ilić koji je početkom XX veka podizao i Preobražensku crkvu u Donjoj Sabanti.

Milan Đ. Milićević u Kneževini Srbiji beleži da Donja Sabanta pripada Jagodinskom okrugu i Levačkom srezu, da prema državnom popisu iz 1872. godine ima 128 poreskih glava i da je selo dobilo školu 1865. godine. Kada je reč o školstvu u Donjoj Sabanti, ostalo je sećanje da su viđeniji domaćini još u Karađorđevo vreme u selo dovodili „lutajuće učitelјe“, odnosno da su imali neku vrstu privatnih škola.

Do 2003. godine crkva Svetog velikomučenika Gergija na Liparu imala je status filijalne u Donjosabanačkoj parohiji i u njoj se služilo jednom mesečno. Te godine Episkop šumadijski Jovan na Liparu vaspostavlјa Svetogeorgijevski manastir u kojem iguman postaje shiarhimandrit Sava (Avramović). Počinju svakodnevno da se služe Svete Liturgije i druga bogosluženja po tipiku Svete Gore, gde je arhimandrit Sava, u isposnici Svetog Save, primio veliku shimu. Nedelјom i praznikom u manastir na Liparu dolazi veliki broj mladih Kragujevčana koji učestvuju u svetoj Liturgiji.

Iz Liturgijske zajednice ovog manastira izraslo je Pravoslavno bratstvo Svetog velikomučenika Georgija koje aktivno učestvuje u obnovi i sređivanju manastira i organizuje poklonička putovanja. Članovima bratstva na raspolaganju je bogata biblioteka u kojoj dominiraju knjige svetootačke literature.

Hram, malih dimenzija ali skladno izveden, građen je po ugledu na moravske crkve, sa nizom arhitektonskih ukrasnih elemenata. Pravougaone je osnove sa polukružnim konhama i oltarskom apsidom. Zasveden je poluobličastim svodom i pokriven biber crepom. Crkva na Liparu obnovlјena je 1997. godine i tada je ispred nje podignuta česma sa natpisom o priložnicima koji su pomogli obnovu hrama i podizanje česme.

Novi konak, priprata crkve i zvonik osvećeni su 20. oktobra 2007. godine. Manastirska crkva i kapela u konaku počeli su da se živopišu. Freskopis izvode majstori Umetničke radionice Svetog kralјa Milutina iz Kragujevca.
∇
LOZICA
Eparhija Timočka

Samo je pretpostavka da je crkva Lozica nekada bila manastir. Inače danas služi kao parohijska crkva selu Krivi Vir iako je dosta udaljena od naselja.
Pretpostavlja se da je sazidana u XIV ili XV veku. Posvećena je Svetom Arhangelu Gavrilu. Zna se da je prvi put obnovljena 1680. godine, a drugi put 1850. godine i služi neprekidno od 1854. godine. Ne postoje nikakvi zapisi o njenom postanju.

Unutrašnjost hrama je u dosta lošem stanju i zahteva temeljno renoviranje.

U novije vreme, pored crkve je sazidan trem a planira se uskoro i izgradnja konaka.

Na domak crkve je veoma jak izvor pitke i hladne vode koji samo mesto, inače prelepo, čini još živopisnijim.
∇
LJUBOVIJA sa crkvom Svete Trojice
Eparhija Šabačka

Leta 2006, od manastira do magistrale prokopan je novi put koji je kraći i bolji, ali na magistrali još nije obeleženo skretanje.

Manastir se nalazi pod brdom Nemić, selo Podnemić, Bela Voda.

Podigao ga je Karađorđe Ristanović privatnik iz Iriga, inače rodom iz ovog sela. Prvo je na temeljima stare porodične kuće podigao novu. Na grobovima roditelja, koji se nalaze na brdašcetu iznad kuće, zakleo se da će napraviti crkvu.
Crkvu je podigao 2003 godine, a zatim konak 2005.

SPC sveČano je primila i naselila manastir u novembru 2005 godine.
Manastir slavi slavu drugog dana Svete Trojice pošto manastir Čitluk nedaleko odatle slavi prvi dan.

Manastir je još u izgradnji i muški je.
∇
MALA REMETA sa crkvom Pokrova Presvete Bogorodice
Eparhija Sremska

Na središnjem delu Fruške Gore kod mesta Mala Rremeta u tišini i zelenilu nalazi se ovaj zasigurno najmanji a možda i najlepši fruškogorski manastir.

Do njega se dolazi iz Vrdnika do centra Jazka gde je oznaka na desno, prođe se celo selo i na izlasku se skrene desno pre uzbrdice i pravo do manastira.

Prema predanju manastir je osnovao "sremski kralj" Dragutin. Najstariji podaci o Maloj Remeti ili Remetici sačuvani su u turskim zemljišnim knjigama iz 1545 god. Turci su manastir spalili i opustošili. Godine 1679, Arsenije Čarnojević dozvolio je monasima manastira Rače da se nasele u Malu Remetu i da je obnove.

Mala Remeta je bila metoh manastira Beočin gde su monasi iz Rače prvo došli. Nova velika obnova bila je 1739 god. Crkvu su sazidali majstori Todor i Nikola a ktitor je bio Stanko Milinković. Iz iste godine potiče zaštitna povelja(salva gvardija) izdata od generala Valisa manastiru Beočin u kojoj se pominje i štiti Mala Remeta.

Hram je zidan od pritesanog kamena sivkastoplavkaste boje i tesanih dekoracija.

Crkva ima krstobaznu osnovu u tradicionalnom vizantisko-srpskom stilu.Kube direktno izrasta iz krova i sužava se pri vrhu. Ima devet polukružnih prozora i dvoje ulaznih vrata. Sam izgled crkve je rustičan i odiše duhom starih vremena. Stiče se utisak da je vreme stalo.

Konak je podignut 1758 god. Crkva nema zidani zvonik. Srednji deo crkve deli od priprate pregradni zid. Crkvu je islikao 1910 god. Kosta Vanđelović.

Ikonostas je urađen 1757 god Ima 53 ikone koje je radilo više majstora ali je prestone i najlepše uradio Janko Halkozović. Manastir je posedovao biblioteku sa 300 knjiga.

Za vreme II svetskog rata sve je opljačkano i uništeno.

Na drvenim stubovima sa limenim krovom je zvono pored crkve. Tu je i mala kapelica Svetog Ilije. Unutrašnjost crkve se trenutno renovira i kraj radova je predviđen za 14 oktobar na slavu hrama.

Manastir je aktivan, ženski i o njemu brinu monahinje.
∇
MANASTIRAK
Eparhija Šumadijska

Ne postoje pouzdani podaci kada je u Donjoj Kruševici, nekoliko kilometara severno od Rekovca podignut Manastirak ili Mali manastir, ali prema tradiciji, građevina je nastala početkom XV veka u vreme despota Stefana Lazarevića, istovremeno sa obližnjim manastirom Kalenićem. Kako Manastirak po svom obliku, načinu gradnje i dekoraciji pripada moravskoj graditelјskoj tradiciji, odnosno po mnogo čemu podseća na Kalenić, ovo predanje može se smatrati verodostojnim. Ovakvo datiranje potvrđuje i nedavno pronađena, prilikom zamene poda crkve, vojnička kaciga koja odgovara vremenu kneza Lazara. Mada crkva nije ispitana, u delu literature (V. Ristić, Moravska arhitektura, 175) ovaj trikonhos sažete varijante plana upisanog krsta, čiji se samo poprečni krak ispolјava u krovovima, dok je poluobličasti podužni svod spušten znatno niže, smešta se u moravske spomenike mlađeg razdoblјa, bliže dobu turske vlasti. Ovo mišlјenje podupiru i oblici veoma uzanih pravougaonih prozorskih otvora na apsidama i tamburu kupole, koji bi trebali da budu iz vremena podizanja hrama.

Na zapadnoj strani je velika pravougaona priprata. Iznad centralnog prostora uzdiže se vitka osmostrana kupola koja u odnosu na osnovu crkve ima naglašenu visinu, što je postignuto postavlјanjem kockastog postolјa ispod donje ivice kubeta. Na osnovu manjih istraživačkih radova vidi se da su fasade bile dekorativno obrađene neizmeničnim redovima opeke, kamena i krečnog maltera, slično ostalim građevinama moravske umetnosti. Crkva je nesumnjivo imala vajarsku ornamentiku skoncentrisanu oko portala i prozora.

Episkop šumadijski Gospodin Jovan osvetio je 13. jula 2008. godine obnovlјeni Svetonikolajevski hram manastira Manastirka.
∇
MANASTIRICA
Eparhija Timočka

Manastir Manastirica je stari manastir, koji sada nema već skoro ništa starog sem uspomene i predanja o njegovom postanku. Stari manastir je potpuno iščezao, a starine su ili nestale ili su se kojekude razvukle.

Neko vreme je manastir bio metoh manastira Bukova a njena crkva služila je kao parohijski hram selima: Manastirici, Davidovcu i Petrovom Selu.

Manastirica leži na malom planinskom potoku Šajna u ključkom namesništvu, oko dvadeset kilometara udaljen od Kladova prema zapadu. Po predanju manastir je osnovao Sveti Nikodim tismanski pod kraljem Milutinom i u njemu je po jednom starom narodnom predanju kćer kneza Lazara koja je bila udata za Bajazita turskog vladara, posle njegovog poraza i pogibije u bitci kod Angore od strane Tamerlana, našla utočište bežeći sa istoka. Sem toga za ovaj manastir je vezano ime Radul-bega, onoga koji je poznat kao ktitor Lapušanjske crkve. Po tome treba da je Radul-beg obnovio i izmalao manastir Manastiricu, zamenivši joj i patrona crkve Presveta Bogorodica za Svetu Trojicu.

Stara crkva služila je do sedamdesetih godina devetnaestog veka. Tada je svod na crkvi prepukao i sredina njena se srušila. Usled toga je manastir bio zatvoren i gotovo sasvim zapusteo.

Godine 1900. na mestu stare podignuta je nova crkva zauzimanjem Arhimanadrita Gavrila i dobrovoljnim prilozima okolnih sela.

Budući da se građevina hrama nalazi na nestabilnom terenu koji je porozan i isprepletan podzemnim vodama, istu sudbinu doživeo je danas i hram iz 1900. godine svod je popustio i njegova se konstrukcija srušila u sredinu crkve i potpuno onesposobila hram za bilo kakvo Bogosluženje.

Po blagoslovu Njegovog Preosveštenstva Episkopa Timočkog Gospodina Justina,
13.05.2003. godine na dan Svetoga Apostola Jakova Zavedejeva odpočela je obnova ključke Svetinje manastira Sveta Trojica u selu Manastirica.
Sa istočne strane dozidana je priprata dimenzija 5 x 4 metra.
∇
Mesić
Eparhija Banatska

Do manastira se dolazi iz Vršca u banatskoj ravnici prema Vršačkom Bregu a odatle do sela Mesić gde se na ulasku u samo selo sa leve strane pored puta nalazi ovaj manastir.

Crkva je posvećena Svetom Jovanu Krstitelju. Po predanju manastir je osnovao 1225 god. monah Arsenije Bogdanović koga je Sveti Sava postavio za njegovog prvog igumana.

Mnogi nastanak manastira vezuju i za despota Jovana Brankovića. Prvi pisani podaci potiču iz Katastiga Pećke Patrijaršije 1660 god. i 1666 god. koji važi za veoma pouzdan izvor. Turci su dolaskom u Banat manastir spalili ali je obnovljen 1566.god. Za vreme austro-turskog rata 1716 god. manastir je ponovo stradao.Obnovljen je 1722 god. a 1749 god. uz staru dobija i novu pripratu.Crkva je radjena u starom raškom stilu. Godine 1843 izgradjen je manastirski konak.

U to vreme arhimandrit je bio Vikentije Ljuština. Kao veoma obrazovan čovek svoga vremena 1790 god. osniva gimnaziju u Vršcu i to godinu dana pre osnivanja karlovačke gimnazije. Takodje je objavio monografiju o manastiru Mesić pod imenom: Kratka istorija opštežiteljnog manastira Mesić iz Temišvarskog Banata od 1225-1797 god.

Freske u manastiru radjene su 1743 god. i relativno dobro su očuvane. Ispod se nalazi još stariji sloj fresaka koji nije ispitan.

Kao i svi manastiri u Vojvodini uz crkvu je dogradjen zvonik u barok stilu. U novije vreme izgradjeni su sadašnji konaci. Manastir Mesič bio je jedno vreme sedište banatskih episkopa.

Manastir je ženski i o njemu brinu monahinje.
∇
MILEVCI, opština Vranje
Eparhija Vranjska

U selu Milevci, opština Bosilegrad, nalazi se manastir Svetih apostola Petra i Pavla za koji je predviđena potpuna obnova u saradnji Eparhije Vranjske i lokalne samouprave.

Manastir je iz XVIII veka.
∇
NIKOLJE Rudničko – Sveti Nikola
Eparhija Šumadijska

Na istočnim obroncima planine Rudnik, a jugozapadno od Topole, nalazi se manastir Nikolјe. Crkvu je podigao 1425. godine Nikola Dorjenović, ugledni vlastelin despota Stefana Lazarevića. O njegovom ktitorstvu svedoči opširan natpis uklesan na kamenom nadvratniku zapadnog portala priprate. Turski popisi pominju manastir Nikolјe sa posedom tokom 16. veka; 1528. godine u manastiru su dva kaluđera.

Crkva Svetog Nikole u sastavu manastira Nikolјe, podignuta kao baštinska zadužbina, nalazi se na samoj levoj obali Nikolјskog potoka, na južnom kraju sela Donja Šatornja (5 kilometara severozapadno od Stragara, 11 kilometara jugozapadno od Topole). Ktitorski natpis nad portalom, između kule i narteksa, precizira da je manastir podigao 1425. godine vlastelin despota Stefana Lazarevića Nikola Dorjanović koji je umro pre završetka zadužbine. Na osnovu zapisa koji su urezani u kamene blokove na severnoj fasadi crkve (sada pokriveni malterom), zaklјučuje se da je u drugoj polovini XV i početkom XVI veka bio razvijen monaški život. Kako je u XVII veku, kada je manastir ponovo živopisan, došlo do znatnije obnove, može se verovati da je pre toga, pred obnavlјanje Pećke patrijaršije, bio oštećen i kraće vreme zapušten.

Manastir Nikolјe je u XVIII veku bio važan duhovni i kulturni centar u ovom delu Srbije, pa je zbog toga više puta stradao. Joakim Vujić piše da su ga Turci palili i plјačkali, ali nisu uspeli da rasteraju monahe i da ga poruše. Zna se da su rudnički Turci neposredno pred Prvi srpski ustanak ovde izvršili veliki pogrom naroda sa mnogo postradalih. Za vreme Karađorđa crkva je temelјno prepravlјena i prepokrivena drvenom šindrom. Nešto kasnije, 1817. godine na zapadu hrama sagrađena je monumentalna kula zvonara.

Crkva ima plan jednobrodne građevine sa tri nejednaka traveja po dužini, kupolom nad središnjim prostorom i istovremeno građenom pripratom kvadratne osnove. Zapadni travej je dvostruko duži od istočnog. Apsida iznutra ima oblik polovine elipse, spolјa je polukružna. Proskomidija je obeležena polukružnom, lučno završenom nišom u severoistočnom uglu. Jedna manja četvrtasta niša nalazi se na severnom zidu istočnog traveja. Kupola, koju nose pilastri preko svodova i prislonjenih lukova, izvedena je iznad pravougaonog prostora, zbog čega je pridodat još je dan par prislonjenih lukova, a prelaz ka unutrašnjem krugu tambura izvršen je pomoću nepravilnih i veoma isturenih pandatifa.

Fasade su nerasčlanjene i bez ikakvog ukrasa. Na severnoj fasadi, prema zapadu, nalazi se poluobličasto zasveden ulaz. Tambur kupole je spolјa osmostran, sa uzanim prozorskim otvorima na svakoj stranici. Crkva je opasana sasvim plitkim kamenim soklom. Svi svodovi su poluobličasti. U jugozapadnom uglu priprate sačuvana je prvobitna kamena krstionica. Portali na priprati i naosu imaju jednostavnu profilaciju i isklesani su od mermera i zelenkastog trahita. Crkva je ozidana lomlјenim i pritesanim kamenom (peščar i siga), a zatim je omalterisana.

U unutrašnjosti crkve delimično su očuvana tri sloja živopisa, u donjoj oltarskoj zoni je prvobitni sloj iz 1425. godine, u priprati je iz prvih godina XVII veka, a u gornjim zonama naosa živopis je iz 1850. godine. Od fresaka iz doba gradnje crkve vidlјivi su samo delovi arhijereja iz Službe agnecu. Prema oštrom i preciznom crtežu, svežem koloritu i sigurnoj modelaciji figura vidi se da je to bilo kvalitetno slikarstvo.
Živopis iz prve decenije XVII veka slikan je na severnom, istočnom i južnom zidu priprate. I ovo slikarstvo poseduje značajne umetničke kvalitete. Rad je majstora koji su srodni umetnicima koji su radili u Blagoveštenju Rudničkom, Lomnici, Pustinji, na crkvi u selu Štave. Crtački, živopis je veoma solidno izveden, a kolorit je bogat i znalački dat. Kontrast svetla i senke na figurama doprinosi utisku razigranosti i nemira slikanih površina. Slikar je insistirao na obradi detalјa, odeće, draperije, pozadine, u čemu je pokazao veliku umešnost.

Živopis iz 1850. godine je rad požarevačkog slikara Živka Pavlovića. Freske ispunjavaju sve zidne površine u crkvi i oltaru i veoma su dobo očuvane. Ovo dosta nevešto slikarstvo predstavlјa mešavinu baroknih i postvizantijskih elemanata. Grub i nemaran crtež, živ kolorit i oštra modelacija glavne su odlike ovih slik
∇
NOVO HOPOVO sa crkvom Svetog Oca Nikolaja
Eparhija Sremska

Na južnim padinama Fruške Gore kod mesta Irig a na 3 km. od izletišta Iriški venac nalazi se ovaj manastir.

Do manastira se dolazi novim putem koji nije na mapi, od manastira Grgeteg do sela Neradina a potom za Irig. Pred Irigom znak desno oko 3 km do manastira Staro i Novo Hopovo.

Manastir Novo Hopovo, zajedno sa Krušedolom, po svojoj arhitekturi, prosvetnoj ulozi, bogatoj istoriji, jedan je od najznačajnijih manastira u Vojvodini.

Osnivač ove drevne svetinje je srpski despot, kasnije episkop i arhiepiskop Maksim (Đurađ) Branković. Žitije Svete majke Angeline navodi Svetog Maksima kao osnivača u vremenu od 1496-1502 godine. Po tom izvoru manastir Hopovo je njegova prva zadužbina.

Na mestu te prvobitne crkve koja je porušena, novu današnju crkvu sagradili su 1576 godine braća Marko i Lacko Jovšić iz Gornjeg Kovina (mesto na ostrvu Čepel na Dunavu ispred Budima u Mađarskoj). Iznad zapadnih vrata postoji natpis o tome.

U 16 veku Hopovo je najznačajniji prosvetni centar. Stefan Gerlah koji je u periodu od 1573-1578 putovao u Carigrad, zabeležio je da Srbi u Beogradu nemaju škole, već da dolaze u Hopovo da uče čitati i pisati. U to vreme u manastiru je postojala monaška škola.

Jedno vreme ovde je bilo i sedište episkopa sremskog pa se po njemu sremska eparhija nazivala hopovska. U 17 veku monaštvo je održavalo veze sa Rusijom i Svetom gorom.

Početkom 18 veka postojala je živopisačka škola koju su vodili Arsenije Zograf i Nil. Manastir je teško stradao 1684 i 1688 god.od Turaka. Tada su monasi sa moštima Svetog Teodora Tirona bežali u Šabac pa u manastir Radovašnicu.

Drugo svoje stradanje manastir je doživeo u Drugom svetskom ratu. Srušen je zvonik i više nije obnavljan.

Arhitektura crkve ima sve odlike moravske škole. Zidana je od tesanog kamena i opeke.
Crkva je živopisana u dva navrata: početkom i polovinom 17 veka. Pretpostavlja se da su ih radili živopisci sa Svete gore. Najznačajnija je freska Pokolj Vitlejemske dece(nalazi se iznad desne pevnice) koja je u potpunosti preuzeta sa freske u katolikonu crkve manastira Lavra na Svetoj gori.

Ovde se u manastiru 1750 god zamonašio Dositej Obradović i tu bio 3 godine. Pročitao je bogatu monašku biblioteku i teološki se obrazovao.
Ikonostas je radio Teodor Kračun 1770 god. Sačuvano je samo nekoliko ikona koje se nalaze u galeriji Matice Srpske u Novom Sadu. U manastiru se nalaze i mošti Svetog Teodora Tirona koje se čuvaju u kivotu u crkvi.

Visoki manastirski konaci potpuno okružuju manastir. Nedaleko se nalazi i manastir Staro Hopovo koje je oštećeno, konzervirano, nije u funkciji i čeka obnovu. Između se nalazi i manastirski ribnjak. Bio je nekada metoh manastiru Novo Hopovo.

Manastir Novo Hopovo je aktivan i o njemu brinu monahinje.
∇
OBED sa crkvom Blagovesti
Eparhija Sremska

Stari srednjevekovni manastir Obed nalazio se na rečnom ostrvu na Savi kod sela Kupinova.

Podigla ga je Angelina Branković sa sinovima Đorđem i Jovanom koja je tu došla 1446 god. sa moštima svog muža Stefana Brankovića.
Bila je to najstarija crkva brvnara posvećena Blagovestima Presvete Bogorodice. Zbog svoje dotrajalosti srušena je 1930 god. i na tom mestu sagrađena je kapela koja je takođe ruina.

Do ostrva sa ruševinama manastira Obed dolazi se putićem oko 1,5 km. peške kroz šumu ali se ne preporučuje bez pratnje.

Pre ruševina manastira nailazi se na ostatke srednjevekovnog grada Kupnika koji se pominje u pisanim izvorima još 1388 god.
Prvobitno je u njemu bio despot Stefan Lazarević 1404 god. Kasnije je pripao Brankovićima kada su se tu naselili.

Utvrđeni grad je stradao 1521 god ali je već 1522 god. obnovljen. Imao je osnovu pravougaonika dim.45x54 metara sa četiri kule i to dve šestougaone jedna kružna i jedna kod ulaza u grad petostrana. Sve do pedesetih godina prošlog veka mogli su se videti zidovi zgrada sa prozorima u utvrđenju.

Danas je to poprilično obraslo i zaraslo i odaje utisak velike nebrige.

Ne postoje nikakve oznake.


Crkva posvećena SVETOM LUKI

Blizu utvrđenja starog grada Kupnika na uzbrdici, podignuta je crkvica posvećena Svetom Luki.

Podigao je despot Đorđe Branković sa sinovima Grgurom, Stefanom i Lazarom između 1455 i 1457 god.

Crkva je jednobrodna građevina. Priprata je odvojena pregradom sa arkadama. Ima dva ulaza. Danas je spolja omalterisana i okrečena. Zvonik je pored crkve u porti.

U njoj se zamonašio vladika Maksim Branković, kasnije arhiepiskop.

Ova crkvica je bila povezana sa utvrđenim gradom mostom zbog rečnih voda koje su plavile ostrvo.

Danas je crkva pod zaštitom države. Održavana je i aktivna je. Nalazi se u selu Kupinovu kod Obedske bare. Pored crkve nalaze se i etno kuće.
∇
PALJA
Eparhija Vranjska

U selu Palja, 50-ak kilometara od Surdulice, nalazi se manastir Vavedenja Presvete Bogorodice.

Hram je jednobrodan, sa oltarom i dve bočne apside polukružnog oblika, pokriven kamenim pločama.

Meštani kažu da su ga podigli Nemanjići, a Bugari dozidali pripratu, koja je pokrivena ćeramidom.

Freskopisan je, živopis na ikonostasu datira iz 1893. godine, a na spoljnom zidu se nalazi drevna ploča ispisana staroslovenskim jezikom.

Manastir se sam izdržavao, a kaluđeri su se bavili stočarstvom i pčelarstvom.
∇
PAVLOVAC - Sveti Nikola
Eparhija Šumadijska

Nalazi se na jugoistočnim obroncima Kosmaja, na zaravni iznad istočne obale Tihanovačkog potoka, u ataru sela Koraćice (7 kilometra severozapadno od Mladenovca). Lociran na nepodesnom terenu, u uzanoj kotlini, manastirski kompleks je izduženog oblika sa crkvom u sredini i temelјnim zidovima konaka i trpezarije u severnom delu. Do pre dve decenije ostaci građevina bili su zatrpani kamenom, šutom i zemlјom, tako da su bili delimično sagledivi. Posle detalјnih arheoloških i konzervatorskih radova Pavlovac je istražen i većim delom obnovlјen.

Na osnovu istorijskih izvora (akt despota Stefana Lazarevića Dubrovčanima iz 1425. godine pisan je „u Pavlovcima) i arhitektonskih odlika manastirske crkve pouzdano se zaklјučuje da je manastir podignut u drugoj ili trećoj deceniji XV veka. Sagrađen je na važnom strategijskom putu koji je vodio iz Beograda za Rudnik i ibarsku dolinu. Kroz ceo XVI vek turski popisi u Pavlovcu zatiču monahe, tako da je zapusteo verovatno pred Veliku seobu, da bi propojao u naše vreme (osvećen je od Episkopa šumadijskog Save 31. oktobra 1999. godine).

Osnova građevine je trikonhalna sa oktogonalnom kupolom iznad centralnog prostora. Podužni brod je bio zasveden poluobličastim svodom rađenim od tesanika sige i plјosnatog kamena. Vitka kupola iznad naosa oslanjala se preko polukružnih lukova na četiri snažna pilastra. Oltarska apsida je spolјa i iznutra polukružna, a bočne konhe su spolјa petostrane, a iznutra polukružna. Na zapadu je pravougaona priprata građena istovremeno sa crkvom, ali sa nešto tanjim zidovima. Narteks je bio zasveden krstastim svodom, a glavni ulaz je bio na južnoj strani.

Zidana je od lomlјenog kamena sa fasadama pritesanih kvadera pažlјivo sastavlјenih, vertikalno slaganih i krečnim malterom dersovanih. Od bogate skulptorske dekoracije kojom je crkva bila ukrašena, očuvani su samo fragmenti. Oltarska pregrada sa ikonostasom bila je rađena od kamena sa ornamentisanim stubićima od kojih su očuvani manji fragmenti.

Unutrašnjost crkve je pažlјivo zidana i spojnice između kamena su malterom ravnjane. Međutim, zidne površine nisu bile malterisane, nego su samo nekoliko puta bile okrečene. Na tako obrađenoj podlozi slikane su freske čiji su manji fragmenti bili vidlјivi početkom XX veka. Danas na zidovima crkve nema nikakvih slikarskih tragova, jer ovako pripremlјena podloga nije mogla da bude dugotrajna.

Severno od crkve nalaze se ostaci temelјnih zidova manastirskih konaka i ostalih ekonomskih objekata.

Manastir je aktivan i o njemu brinu monasi.
∇
PETKOVICA sa crkvom Svete Petke
Eparhija Šabačka

Nije poznat datum, kao ni ktitor, ali po predanju manastir je zadužbina svetog kralja Dragutina iz 13-og veka.
Crkva je posvećena Svetoj Petki čiji se delić mošti čuva u manastirskoj crkvi.

Prvi zapisi o manastiru potiču iz 1561.god. Stradao je za vreme Prvog srpskog ustanka. Danasnji hram podignut je 1887.

Ktitor hrama je Josif Kuturović iz Šapca. Ikonostas je uradio Nikola Marković iz Požarevca.
U samoj crkvi se nalazi i uramljena, rukom radjena posveta, dar Kraljice Natalje iz 1892.god.

U manastiru se nalazi i sveta čudotvorna loza koja raste iz temelja hrama i koja leči sterilitet kod žena.
Ispod manastira nalazi se izvor, za čiju se vodu kaže da je lekovita.

Manastir je ženski i aktivan je.
∇
PETKOVICA Rudnička – Sveta mati Paraskeva
Eparhija Šumadijska

Na blagim obroncima Rudnika, iznad Srebreničke reke, a nedaleko od Strgara, nalazi se manastir Petkovica. Manastir je nastao najverovatnije krajem 13. veka,  a u vreme vladavine kralјa Dragutina. Na to ukazuje fresko-slikarstvo koje, po nekim stilskim osobinama, posebno paleografskim odlikama natpisa, pripada poslednjoj deceniji 13. veka.

Isto tako, nadgrobna ploča sa natpisom u kome se kaže: „Leta 6887 (1379) umre rab Boži monah Domentijan zvani…. Dimitrije…“, svedoči da manastir Petkovica postoji kao muški manastir u doba vladavine  kneza Lazara. Još jedan monah Domentijan sahranjen je na monaškom groblјu 1443. godine. Zbog svog isturenog položaja, manastir je bio stalno na udaru mnogih osvajača, posebno turskih. Posle pada Despotovine (1459), Petkovica je zapustela.

Tek 1968/69. godine počela su arheološka istraživanja ovog manastira i tom prilikom je utvrđeno da je crkva rađena u dve faze: naos,zidani ikonostas i stariji sloj živopisa su iz poslednje decenije 13. stoleća, a narteks, južni paraklis i freske na zapadnom zidu crkve i istočnom zidu priprate su iz druge polovine 14. veka.
Osnova hrama je pravougaona sa polukružnom oltarskom apsidom. . Đakonikon i proskomidion prizidani su uz zidove oltara. Osnova priprate je pravougaona i zamišlјena je kao dvospratna kula sa zvonarom na vrhu. Uz južni zid crkve je bio mali paraklis.

Od starijeg živopisa očuvano je samo poprsje Hrista Pantokratora u luneti iznad ulaza iz priprate u naos. Ovo slikarstvo je delo vrsnog slikara i dobrog poznavaoca vizantijskog slikarstva. Mlađi sloj fresaka nastao je krajem 14. veka, a delimično je očuvan. Stilska odlika ovog slikarstva je naglašen crtež i bogat kolorit.
Manastir je obnovlјen i osvećen je 2004. godine

Iznad Srebreničke reke, nedaleko od Stragara, nalazi se obnovlјeni manastir Petkovica, izgrađen početkom XXI veka na ostacima delimično očuvane crkve, nekropole i dela ogradnog zida.

Nema tačnih podataka kada je manastir zasnovan, ali, s obzirom da se nalazi u oblasti bogatoj građevinama nastalim u periodu od kraja XIII do početka XV veka, logično je da je i on sagrađen u isto vreme. Najverovatnije da je nastao krajem XIII stoleća, u periodu vladavine kralјa Dragutina, a da je temelјno obnovlјen u prvoj deceniji XV veka, u doba despota Stefana Lazarevića. Za datiranje Petkovice veoma su značajne prvobitne freske, očuvane u niši iznad ulaznog portala. Paleografska obeležja u natpisu, likovna koncepcija i snažan kolorit vezuju ovo slikarstvo za umetnost poslednje decenije XIII veka. Mlađi sloj fresaka rađen je u duhu slikarstva prve decenije XV veka i sličan je ostvarenjima u obližnjim crkvama. Ovome ide u prilog i jedini pouzdani pisani podatak o datiranju manastira Petkovice, natpis sa jedne nadgrobne ploče nađene prilikom arheoloških ispitivanja na kojoj je delimično očuvan natpis da je jedan monah umro 1379. godine. Iz njega se vidi da je Petkovica u doba kneza Lazara bila muški manastir i da je preminuli kaluđer pripadao drugoj ili trećoj monaškoj generaciji koja je osnovala manastir. Još jedan natpis na monaškom groblјu, o smrti sabrata manastira 1443. godine, potvrđuje da je Petkovica živela do pada Srbije pod Turke.

Među mnogobrojnim manastirima koje turski popisi XVI veka beleže na ovom području, sigurno je i Petkovica, koja je, po svoj prilici, bila posvećena Arhanđelima. Locira se, na primer, uz selo Pridvoricu, kako Turci nazivaju srednjovekovnu Srebrnicu. Pretpostavlјa se da zbog male udalјenosti od ovog važnog grada nije duže mogla da se sačuva, pa je zapustela zajedno sa Srebrnicom.

Crkva je rađena u dve faze, naos, zidani ikonostas i stariji sloj živopisa su sa kraja XIII veka, a narteks, južni paraklis i freske na zapadnom zidu crkve i istočnom priprate su sa kraja XIV ili početka XV veka. Građevina je skromnih dimenzija, pravougaone osnove i zasvedena je poluobličastim svodom sa polukružnom apsidom na istoku. Đakonikon i protezis prizidani su uz zidove oltara. Na zapadnom delu je ulazni portal lučnog oblika sa slikanom lunetom.

Priprata je prizidana krajem XIV veka zapadno od crkve. Koncipirana je kao dvospratna kula sa zvonarom na vrhu. Osnova je pravougaona sa drvenom međuspratnom konstrukcijom i četvoroslivnim krovom. Uz južni zid crkve prislonjen je mali paraklis od kojeg su očuvani samo zidovi do visine od metar i po.

Od starijeg fresko slikarstva očuvano je samo veliko poprsje Hrista Pantokratora u luneti iznad ulaza iz priprate u naos. Lik je konponovan u duhu slikarstva kraja XIII veka i odlikuje se snažnom modelacijom, oštrim crtežom i naglašenim pastelnim koloritom. Čista boja razliva se slikanom površinom i daje lazurne svetlosne odbleske. Mlađem slikarstvu pripadaju ostaci monumentalne kompozicije Bogorodičinog Uspenja u naosu i Deizis i najasne scene iz Hristovog života u priprati. Snažan crtež, oštra modelacija i kontrasni kolorit glavne su odlike ovog značajnog slikarstva.

Nesumnjivo, srednjovekovni život manastira Petkovice bio je blisko povezan sa značajnim političkim i privrednim središtem Despotovine – obližnjim gradom Srebrenicom u kojem je održan i poslednji državni sabor u slobodnoj Srbiji, kada je za naslednika despotu Stefanu Lazareviću određen Đurađ Branković.

Ovo je ženski manastir.
∇
PINOSAVA
Eparhija Šumadijska

Crkva Pinosava, po predanju, iz doba je despotovine i u njoj je pričešćivana vojska. U Selištu, gde se nalazi manastir, severno od današnjeg naselјa, nekada je bilo i selo Kusadak. 

Današnja crkva Svetog arhanđela Gavrila u Kusadku građena je od 1841. do 1847. godine na temelјima prethodne crkve, koja je bila brvnara i služila je za sva okolna sela. Da li je i prvopodignuti manastir bio od drveta, nije utvrđeno. Grdnju crkve sredinom XIX veka pomagali su meštani Kovačevca, Ratara, Velike Krsne, Azanje i Kusadka. Visoki zvonik na zapadu upućuje na uticaj graditelјstva Karlovačke mitropolije.

U crkvi se nalaze pojedinačne ikone Janje Molera, iz prve polovine XIX veka. Deo unutrašnjih zidova oslikao je u drugoj polovini XX veka đakon Dobrica Kostić. Pored crkve sahranjeni su Miloje Popović Đak i Vujica Vulićević.

U toku je izgradnja novog manastirskog konaka.

Crkva i sobrašice u porti pod zaštitom su kao nepokretno kulturno dobro.
∇
PREKOPEČA
Eparhija Šumadijska

Ostaci crkve u Prekopeči, na mestu gde je danas podignut novi manastir, nisu dali mogućnost da se bilo šta pouzdano sazna o najstarijoj istoriji ovog svetilišta.

Međutim, sačuvano je predanje o Jovu Sinaitu koji je živeo u Prekopeči kod Kragujevca više Drače. Tu je umro i sahranjen. U nauci se ovaj sinaitski monah povezuje sa poznatim prepisivačem starih rukopisa Jovom koji je živeo u manastiru Hilandaru tokom treće četvrtine XIV veka. Mošti ovog podvižnika sklonjene su u manastir Draču, a njegov grob bio je izuzetno poštovan u narodu. Veruje se da je srednjovekovni manastir postojao do kraja XVIII veka, kada su ga, tokom Kočine krajine, uništili Turci.

Podizanje novog manastira počelo je 1988. godine, da bi do danas bili sagrađeni jednobrodna crkva u raškom stilu i dvospratni konak.
∇
PRERADOVAC
Eparhija Šumadijska

Manastir podignut u 13. veku. Obnovlјen je 1871. godine, od strane episkopa žičkog Janićija i bratstva manastira Kalenić. Najnovija njegova obnova, započeta je 1996. godine, za vreme Episkopa Save,  Obnova je dovršena 2004. godine, kada je crkva freskopisana i osvećena, od strane Episkopa šumadijskog Jovana.

Skromni istorijski izvori, kao i narodno predanje, postojanje manastira u Preradovcu vezuju za susedni manastir Kalenić. Veruje se da je crkvica podignuta među kalenićkim vinogradima, da bi monasi koji su učestvovali u radovima imali mogućnost učestvovanja u bogosluženjima. Ostao je pomen da su Turci 1788. godine zapalili manastirske zgrade u selu Preradovcu, odnosno da je crkva zapalјena tokom Hadži Prodanove bune 1814. godine. U jednoj prigodnoj knjižici povodom obnove i vaspostavlјanja manastira u XX i XXI veku preneto je mišlјenje, bez naučne potvrde, stručnjaka koji su radili na zaštiti manastira Kalenića, da bi on mogao biti podignut pre Kalenića (!). Mada se u pomenutoj publikaciji pominje da postoji zapis (?) da je crkva obnavlјana od 1857. godine i da je 18. oktobra 1861. godine osvećena od Mitropolita srpskog Mihaila, u hramu se nalazi ploča sa natpisom da crkvu podiže 1871. godine Episkop užički Joanikije Nešković (iguman Kalenića sredinom XIX veka) trudom kalenićkog bratstva. Posveta svetom Simonu monahu (kralјu Stefanu Prvovenčanom) verovatno je u vezi sa sklanjanjem njegovih moštiju u manastir Kalenić od 1815. do 1839. godine.

Crkva Svetog Simona monaha u Preradovcu bila je parohijska za žitelјe sela Volujka, Pulјaka, Dubnice, Sekuriča, Belušića, Brajanovca, Kaludre, Lepojevića i Oparića i o tome su sačuvane matične knjige krštenih, venčanih i opojanih. Monasi koji tu služe vezani su za manastir Kalenić. Nakon Drugog svetskog rata, sa ostalim polјoprivrednim posedima manatira Kalenića, oduzete su i parcele (vinogradi) u okolini nekadašnje preradovačke crkve.

Inicijativa za obnovu, odnosno oživlјavanje preradovačke crkve pokrenuta je 1988. godine, da bi prava obnova započela 1995. godine. Rekonstruisani hram osvetio je 7. oktobra (na dan hramovne slave), Episkop šumadijski Sava. Ženski manastir Svetog Simona monaha osnovao je 2003. godine Episkop šumadijski Jovan. Preradovačkoj crkvi su vraćeni i zemlјišni posedi na kojima je podignut manastirski vinograd. Konak je podignut 2004. godine, a postoji i zvonik.

Hram je zidan lomlјenim kamenom u donjem delu, a opekom u gornjim zonama. Krov je dvoslivan, crkva je omalterisana i obojena u belo. Jasno izdvojene dve faze zidanja kao da predstavlјaju dve različite zamisli izgradnje crkve. Mada je u osnovi trolist, gornji deo od opeke predstavlјa nevešt pokušaj da se osnova zasvede kao jednobrodni objekat, bez kupole.
Savremeni zidni živopis rad je ikonografa Slobodana Janićijevića iz Jagodine. Na ikonostasu se nalaze reparirane ikone iz XIX veka. U crkvi su postavlјene ikone Simona monaha i Simeona Mirotočivog, rad akademskog slikara Milovana Arsića, rodom iz Oparića.
∇
PRIVINA GLAVA sa crkvom Svetih Arhangela
Eparhija Sremska

Nalazi se na krajnjim zapadnim obroncima Fruške Gore i do manastira se dolazi iz pravca Šida, kroz Berkasovo do Bikić Dola i putem do table za skretanje desno pa do manastira.

Po legendi manastir je podigao lokalni vlastelin Priba ili Priva u 12 veku po kome je manastir i dobio ime. Verovatnije je da ga je podigao Jovan Branković u 15 veku kraj svoga vojnog utvrđenja u Berkasovu. O tome piše i u starom rukopisu Psaltir koji je pisan u Carigradu i Svetoj Gori a pripadao je Brankovićima. Prvi pisani pomen je iz 1566 u turskim dokumentima.

Sadašnji izgled crkva je dobila 1741 god. Ima visoku osmougaonu kupolu ukrašenu kolonetama. Građena je od raznobojnog kamena.
Crkva je slična onim u manastirima Jazak, Maloj Remeti i Hopovu. Crkva ima visoki zvonik.

Manastirski konaci imaju dva krila. U sklopu konaka je i kapela posvećena Pokrovu Presvete Bogorodice.

Živopis crkva je dobila 1791 god. a slikao je Kuzman Kolarić. Slikao je i ikonostas koji ima 41 ikonu. Posebno je interesantna kapa ili kruna
Despota Jovana Brankovića koja se čuva u manastirskoj riznici. Urađena je od zelene kadife, izvezena srebrnim i zlatnim koncem.

Manastir sa crkvom posvećen je arhistratizima Mihailu i Gavrilu.
Manastir je više puta obnavljan. U II svetskom ratu je opljačkan. Danas je manastir u dobrom stanju i trenutno se rade manji prateći objekti.

Manastir je aktivan,ženski i o njemu brinu monahinje.
∇
RADOVAŠNICA sa crkvom Pokrova Presvete Bogorodice
Eparhija Šabačka

Manastir se nalazi na obroncima planine Cer.

Hram Sv. arhangela Gavrila iz vremena Despotovine, postojao 1541. godine, porušen 1941. godine.
Kapela Pokrova Presvete Bogorodice sagrađena je 1948. Godine, a prezidana 1987-1988. godine.
U Beloj Reci postoje temelji srednjevekovne crkve “Miloševice”.

U selu Culjković postojao manastir Sv. Marka oko 1600. godine

Manastirska crkva je posvećena Pokrovu Presvete Bogorodice.

Ne zna se tačno nastanak manastira ali se po predanju vezuje za kralja Dragutina.
Prvi pomeni su iz 1548 god i kasnije. Više puta je rušen.

Pored današnje manastirske crkve nalaze se temelji i ostaci stare crkve.

Freske su radjene 1799 god ali su uništene krečenjem.

Crkva je gradjena u raškom stilu.

Pocetkom 16-og veka u manastiru su se pisale bogoslužbene knjige.

Manastir je muški i aktivan je.
∇
RAKOVAC sa crkvom Sveti Vrači Kuzman i Damjan
Eparhija Sremska

Do manastira se dolazi iz pravca Beočina do mesta Rakovac.Iz centra Rakovca pravo putem do manastira.

Po predanju podigao ga je Veliki komornik Despota Jovana Brankovića-Raka Milošević po kome je manastir i dobio ime. Za godinu se uzima 1498. Na zidu manastirske priprate sačuvan je zapis iz 1533 god. Na srebrnom manastirskom pečatu je 1678 god.

Bilo je više obnova manastira. Ko je obnovio manastir ostaje tajna.

Manastir su činili: Hram,Konaci,Kapela i Isposnica.

U II svetskom ratu manastir je teško stradao. Sama crkva je rekonstruisana 1958/59 god i izgrađen je nov mali zvonik ispred ulaza u crkvu.
Tek 2003/2004 god. grade se novi manastirski konaci koji okružuju crkvu i ceo kompleks sa svih strana. U svoje vreme manastir je bio kulturno središte i
prepisivački centar.

Tu je prepisan Dušanov Zakonik a 1714 god. je završen čuveni rakovački rukopisni Srbljak napisan od strane monaha Maksima. U Srbljaku su sabrane sve pohvalne pesme Srbima Vladarima-Svetiteljima.

Iz manastira Rakovac( 18/ 19 vek) potiču čuveni:Vičentije Jovanović, Pavle Nenadović,Danilo Jakšić,Mojsije Putnik,Josif Šakabenta i dr.

Na bakrorezu iz 1743 vidi se kako je manastir izgledao. Od fresaka je ostalo veoma malo i one se u delovima mogu videti u kaloti i tamburi kubeta kao i na dva stuba.

Crkva je građena od obrađenog i lomljenog kamena. Današnji ikonostas je mali i ikone su iz 18 veka. Radovi na manastirskim konacima su u toku.

Manastir je aktivan.

Mešovit je i o njemu brinu monasi i monahinje.
∇
RALETINAC
Eparhija Šumadijska

Na šumovitim obroncima Kremenca, nedaleko od sela Velikih Pčelica kod Rekovca, nalazi se manastir Raletinac posvećen Svetim Apostolima. Nema pouzdanih podataka kada je nastao. Prema narodnoj tradiciji, podignut je početkom 15. veka kao isposnica obližnjeg manastira Denkovca. Po drugom predanju manastir je zadužbina izvesne Rale, jedne od tri kćeri nepoznatog srpskog plemića koji je poginuo u Kosovskom boju.

Po tom predanju i po imenima ove tri devojke Rale, Dene i Sare – sazidane su tri crkve na području sela Velikih Pčelica. Ove svetinje su po njihovim imenima nazvane: Raletinac, Denkovac i Sarinac.
Ovo predanje je i danas živo, a 1940, slikar Janko Brašić iz Oparića, naslikao je u manastirskoj trpezariji tri pobožne sestre, među kojima je i Raletina. Najstarija crkva nije sačuvana. Sve do 1870. godine, manastir je bio u ruševinama, a tada je manastirsu crkvu počeo da obnavlјa trgovac Jovan Rakić. Na starom crkvištu podigao je bogomolјu i konak. Nešto kasnije (1893), postavlјedn je ikonostas, a potom prizidana priprata i izgrađeni konaci. Konačno uređenje – obnova manastira završena je 1977. godine.

Crkva ima izgled jednobrodne građevine pravougaone osnove sa polukružnom oltarskom apsidom. Zasvedena je poluobličastim svodom. Krov je dvoslivan. Na fasadi su veliki lučni otvori. Iznad priprate je mali kvadratni zvonik.

O starijoj istoriji manastira Svetih apostola Petra i Pavla, nedaleko od Velikih Pčelica, kraj Raletinačkog potoka, svedoče samo legende. Po predanju, ili je nastao u doba despotovine kao isposnica manastira Denkovca, ili je zadužbina jedne od tri devojke visokog roda koje su se posle Kosovske bitke sklonile u Levač. Do 1870. godine ovde su bile ruševine crkve, da bi tada Jovan Rakić, trgovac iz ovog kraja, oko groba nepoznate, ali u narodu veoma poštovane ličnosti i ostataka Časne trpeze, podigao skromnu crkvu i mali konak. U crkvu je 1893. godine postavlјen ikonostas. Rad na uređenju manastira nastavlјen je u XX veku zidanjem priprate, podizanjem konaka i ograđivanjem porte. Ovi radovi završeni su 1977. godine.

Manastirska crkva je jednobrodna građevina pravougaone osnove, zasvedena poluobličastim svodom. Na istoku je velika, spolјa i iznutra polukružna oltarska apsida. Zidana je od lomlјenog kamena sa omalterisanim i belo okrečenim fasadama. Crkva je pokrivena dvoslivnim limenim krovom. Desno od ulaza uz južni zid hrama se nalazi lučni akrosolijum sa skromnom nadgrobnom pločom bez ikakvog natpisa. To je verovatno grob nekog pustonožitelјa ili ktitora manastira.

Priprata je mnogo dekorativnije obrađena od crkve, zidana je od opeke, a fasade su oživlјene velikim lučnim prozorima i ulaznim portalom na zapadnoj strani. Iznad priprate je manji kvadratni zvonik od fugovane opeke završen četvoroslivnim limenim krovom. Zapadna fasada je ukrašena kamenom arhivoltom sa stilizovanim bilјnim ornamentima i moravskom rozetom.
∇
SARINAC – Vaznesenja Gospodnjeg
Eparhija Šumadijska

Nedaleko od Velikih Pčelica na malom platou iznad Dulenske reke, nalazi se obnovlјeni manastir Sarinac. Predanje je jedino svedočanstvo da je ovaj manastir postojao u dalјoj prošlosti. 

Pretpostavlјa se da je sagrađen krajem 14. veka, neposredno posle Kosovske bitke. Na mestu crkvine napravlјen je novi i osvećen 1996. godine.
Nedaleko od Velikih Pčelica na malom platou iznad Dulenske reke nalazi se obnovlјeni Svetovaznesenjski manastir Sarinac. Legenda i njegovo zasnivanje povezuje se sa tri sestre koje u XIV veku podižu u Levču tri manastira (Denkovac, Raletinac, Sarinac). Do obnove, od prvobitnih građevina, crkve i konaka, očuvani su samo nejasni tragovi temelјa.

Devedesetih godina XX veka počinje obnova, podizanjem nove crkve i konaka. Manastrski hram je skromnih dimenzija, građen u duhu srednjovekovne raške arhitekture. To je jednobrodna građevina sa otvorenim tremom na zapadu i petostranom plitkom oltarskom apsidom ma istoku. Iznad centralnog prostora uzdiže se masivna osmostrana kupola. Zidana je od belih opeka, a fasade su obrađene polihromno, zidovi su beli, a okviri oko prozora i krovni venci crveni. Zasvedena je poluobličastim svodom i pokrivena bakarnim limom. Trem je oživlјen stupcima i polukružnim lucima.

Obnovlјen je i grob ktitora, koji se, prema verovanju, nalazi desetak metara istočno od crkve.
∇
Sveta Petka - Sibnica
SVETA PETKA – SIBNICA
Eparhija Šumadijska

Novi manastirski hram posvećen Svetoj Petki podignut je u selu Sibnici, na lokalitetu Seona, u slivu istoimene rečice, gde se nalazila stara kapelica. Videli su se i tragovi zgrade dugačke trideset metara, a pronalaženi su i široke cigle, zemlјani čiraci i starinski novac. Turski poreski defter iz XVI veka pominju manastir Prečiste kod sela Seone u Beogradskoj nahiji.

Manastirska crkve je niska jednobrodna građevina sa visokim četvorostranim zvonikom iznad zapadnog porta.
∇
ŠIŠATOVAC sa crkvom Rođenje Presvete Bogorodice
Eparhija Sremska

Na jugozapadnim padinama Fruške Gore uz potok Remetu a blizu sela Ležimir nalazi se ovaj manastir, u selu Šišatovac.

Podigli su ga monasi manastira Žiče 1520 god na temeljima stare crkve, a koji su tu prebegli iz Srbije od Turaka, pod vođstvom igumana Teofila, monaha Ilariona i Visariona.

Turci su kasnije i tu crkvu srušili da bi se 1758 god. sazidala nova današnja crkva. Gradnja današnje crkve
trajala je 20 god.

Ono što privlači pažnju je njena veličina koja prelazi u monumentalnost. Preovlađuje barok a njenih 9 prozora je u gotskom stilu. Zidana je od kamena i opeke. Zvonik je posvećen Svetom Đorđu a podigao ga je 1742 god. pukovnik Vuk Isaković( glavni junak "Seoba" M.Crnjanskog).

Crkva je oslikana od strane Grigorija Davidovića Obšića. Oslikao je i ikonostas koji je bio zidan. Danas se o njemu malo zna. Sačuvane su samo carske dveri.

Tokom 18 i 19 veka manastir je imao svoj istoriski i kulturni procvat. Posetili su ga: pećki patrijarh Paksije, patrijarh Maksim, Arsenije III Čarnojević, episkop temišvarski Nikola i bački Sofronije, mitropolit Vičentije Jovanović, Arsenije IV, Lukijan Mušicki,Vuk Karađić, P.Šafarik,
F.Miklošić, Jakov Gerčić, Petar Kepen i drugi.

Tu su od 1543 god. kada je i umro bile mošti Svetog despota Stefana Štiljanovića koje su tokom 1942 god, da ne bi došlo do skrnavljenja prenete u
SPC u Beogradu.

U toku II svetskog rata crkva i konaci su skoro uništeni. Gađani su artiljerijom.

Danas je crkva obnovljena u građevinskom smislu kao i konak. Predstoji joj unutrašnje uređenje.

U manastirskoj porti je lep park.Iznad je manastirsko groblje sa starom kapelom.

Manastir je zvanično muški. O njemu brinu jedan monah i jedna monahinja.
∇
SOKO sa crkvom Svetog Oca Nikolaja
Eparhija Šabačka

Po predanju, na mestu sadašnje nalazila se nekada stara crkva. Predanje kaže da je to bio manastir Rača, koji su Turci srušili, ali su kaluđeri sačuvali knjige i druge crkvene stvari, odneli ih i osnovali novi manastir na mestu gde se Rača i sada nalazi.

Episkop Lavrentije je, najpre, 1993-94. godine, uz pomoć vojske, uradio put do manastira.
Iste godine sagrađena je zvonara od drveta i otpočela gradnja crkve. Crkva ima oblik krsta. Pokrivena je šindrom.

Pored crkve, episkop Lavrentije je sagradio konak od dvadeset soba, sa tri dvosobna stana i trpezarijom. Izgradio je ribnjak, vodenicu i česmu i u njih doveo čistu izvorsku, planinsku vodu.

Hram sv. Nikolaja Lelićkog građen 1994-2004. godine. Ima i kapelu sv. oca Nikolaja Mirlikijskog.
Iznad manastira se nekada nalazio Soko grad i do njega vodi uzan put. Mogu se videti kapije zidina.

Na vrhu je postavljen krst visok 12 metara i pozlaćen tako da se i noću sija na mesečini.
Izvor je veštom rukom graditelja usmeren tako da se razvija u slapove a kasnije i u mali vodopad.

Put je veoma loš prvih nekoliko kilometara a zatim je potpuno nova asfaltna traka.

Sa obzirom da se tek gradi ovo će sigurno biti jedno od mesta za okupljanje srpskog naroda.
∇
Hopovo - staro
HOPOVO - staro sa crkvom Svetom Pantejlemon
Eparhija Sremska

Do Starog Hopovo dolazi se sa puta Novi Sad - Irig, prolazeći pored manastira Hopovo (novo).

Istočno od manastira Novo Hopovo na maloj zaravni, izolovan ali ne i nepristupačan, leži manastir Staro Hopovo ili kako se često naziva "stari manastir". Do njega nije sasvim lako doći, ne toliko zbog teško pristupačnog terena, već uglavnom zbog toga što se ide delimično stazom kroz šumu - ukupno oko 2 km. pešačenja od Novog Hopova.

Staro Hopovo je podignuto između 1496. i 1520. godine od strane despota Đorđa Brankovića (Maksima). No, predanje koje to navodi je dosta nesigurno pa je i danas to pitanje otvoreno. Turski spisi ga pominju u više navrata (1545-48, 1566-69, 1578, a domaći čak i nešto ranije.

Od prvobitne crkve posvećene sv. Nikoli (za koju se misli da ju je izgradio despot Đorđe Branković) nije ostalo ništa. Kako je bila sagrađena od drveta, a pokrivena crepom, to je veoma lako stradala od zemljotresa 1751. godine. Umesto nje je nikla nova crkva 1752. godine posvećena sv. Pantelejmonu. To je crkva koja i danas postoji.

Opis fruškogorskih manastira (1753.) već spominje Staro Hopovo kao metoh manastira Novo Hopovo.

Današnji hram je malih razmera, zidan je od tesanog kamena i opeke. Kube zbog svoje veličine i oblika na neki način dominira nad celom zgradom i počiva na lucima a ovi na pilastrima.

Zvonik ne postoji niti ga je ikada bilo. U jednobrodnoj crkvi sa kupolom bogato rezbareni ikonostas slikao je 1793-1800. godine iriški moler Jefrem Isajlović.

U blizini manastira, iznad potoka Jelenac je uredjeni izvor - kapelica.
∇
SUVODOL
Eparhija Timočka

Nalazi se na severnoj strani planine Manastirska Glava ispod visa Janošica. Postanak manastira vezuje se, potradiciji, za doba kneza Lazara. Stara manastirska crkva porušena je 1865. godine i sve što se o njoj danas zna to je ono što su napisali F. Kanic 1859. godine i pisac "Puta licejskih pitomaca" pod vođstvom Josifa Pančića 1863. godine.

U samom dvorištu manastira izvire veoma jako vrelo koje je 1866. godine obzidano i ima pet lula iz kojih teče voda. Manastirski hram posvećen je Presvetoj Bogorodici, prazniku rođenja.

Ustrojenje je opštežiteljno a manastir je ženski.
∇
SVETE TROJICE
Eparhija Timočka

Manastir Sveta Trojica nalazi se na obroncima Stare Planine, 15 kilometara jugoistočno od Knjaževca, na desnoj obali Trgoviškog Timoka.
U prošlosti paljen i uništavan, ne ostavlja bitnije dokumente o svom nastanku. Jedini natpis koji govori o ktitoru renovirao je 1848. prvi poznati iguman Svete Trojice, jeromonah Pantelejmon (Nedeljković).

Sudeći po tom natpisu koji se nalazi u naosu hrama, pretpostavlja se da je hram podigao despot Lazar 1457. godine. Neki istoričari smatraju da je to despot Lazar, sin Đurđa Brankovića, dok je po Vasiliju Markoviću „bez ikakvog razloga, taj osnivač identifikovan sa sinom Đurđa Brankovića“.
∇
SVETI GEORGIJE - Temska
Eparhija Vranjska

Manastir Sveti Đorđe poznat i kao manastir Temska, nalazi se na petnaest kilometara od Pirota. Ime je dobio po starom gradu Temcu, koji se nalazio nedaleko od manastira.

Crkva manastira je posvećena Svetom velikomučeniku Georgiju, podigli su je braća Dejanovići, sestrići cara Dušana. Dejanovići su sadašnju crkvu podigli u 14. veku na temeljima prvobitnog hrama iz 11. veka, čiji ktitor nije poznat.

Osnova crkve je sažeti upisani krst, sa osmostranim kubetom koji nose lukovi, i jedna je od najstarijih crkvi tog tipa. Pripada Moravskom stilu, ali blago pojednostavljenom. Unutrašnjost crkve oslikavana je u dva navrata. Prvi živopis urađen je 1576. godine kada je oslikan naos, i glavne kompozicije su iz ciklusa Velikih praznika i Hristovog stradanja. Drugi živopis, potiče iz 1654. godine, kada je dozidana i oslikana jednostavna, pravougaona priprata, što je omogućio iguman Simeon. U priprati se ističe žitije Sv. Đorđa. Radi zaštite fasadnog ukrasa, pred pripratom je ozidan trem. Smatra se da su crkvu živopisali srpski zografi, koji su oslikavali još neke hramove moravskog stila.

Sedamdesetih godina prošlog veka, izvršena su obimna arheološka istraživanja u kompleksu manastira. Urađena je i konzervacija živopisa i arhitekture hrama.

U okrilju manastira nalaze se četiri konaka. Dva konaka su podignuta u 16. veku dok je manastir još bio muški. Oba konaka i crkvu je 1699. godine obnovio iguman Partenije, sagradio je i česmu, koja i dalje postoji. Posle Oktobarske revolucije, 1928. godine u manastir je došlo četrdesetak ruskinja, i manastir je od tada, pa sve do danas ženski. Po dolasku, ruskinje su podigle treći konak. Četvrti konak je podignut 2000. godine, za vreme vladike Irineja, i mati Efrosinije, koja je još uvek starešina manastira.

Manastir Sveti Đorđe je odigrao veliku ulogu u obrazovanju stanovnika pirotskog okruga. Jeromonah Ćesarije, koji je došao iz Hilandara u Temsku 1836. godine, osnovao je prvu školu u okolini, i počeo sa opismenjavanjem omladine. Ćesarije je ubrzo dobio pomoć školovanog učitelja. Škola u manastiru je radila sve do 1892. kada je osnovana prva školska ustanova u selu. Zajedno sa učiteljem, Ćesarije je nastradao od Turaka, koji su potom naselili manastir, i po polasku zapalili crkvu, pri čemu je izgoreo ikonostas. Ikonostas je obnovljen u 17. veku.

U dvorištu manastira je sahranjen Kapetan Milutin Karanović, koji je poginuo u srpsko-turskom ratu, pri oslobađanju Pirota 1877. godine na Nišoru.

Manastir Temska je pod zaštitom države od 1948. godine, a od nedavno i pod zaštitom Uneska.

U manastiru se prave melemi za lečenje psorijaze, protiv opadanja kose, proširene vene i mnogi drugi.
∇
SVETI NIKOLA
Eparhija Vranjska

MANASTIR Svetog Nikole i manastir Svete Bogorodice, koji je još u ruševinama, sagrađeni su između 1159. i 1168. godine i prve su zadužbine Nemanjića - kaže Radovan Tanasković. - Sagrađeni su u vreme kada je Nemanja bio udeoni knez oblasti Toplice, Kopaonika i Rasine, dok je na prestolu bio njegov najstariji brat Tihomir, a prestonica cele Srbije bila je u Raškoj. Novac za izgradnju ova dva manastira dao je vizantijski car Manojlo Komnen koji je Stefana Nemanju jako uvažavao i sa kojim se susreo u Nišu 1159.

Manastir Svetog Nikole, Stefan Nemanja namenio je svom sinu Svetom Savi, a Presvete Bogorodice, supruzi Ani, odnosno Anastasiji, koja je nakon zamonašenja bila nastojnica tog manastira... Tek potom je Stefan Nemanja otišao u Rašku, i 1168. napravio Đurđeve stupove.
∇
SVETI VELIKOMUČENIK PANTELEJMON u Lepčincu
Eparhija Vranjska

Lepčinski manastir sa crkvom Svetog velikomučenika Pantelejmona spominje se u Pčinjskom pomeniku kao metoh manastira Svetog Prohora Pčinjskog. Sudeći prema ostacima zidnog slikarstva, u oltarskom prostoru, crkva je podignuta u vreme turske vlasti. Hram je obnovlјen u devetnaestom veku. Na osnovu zapisa iz 1846. godine, u kom se govori o rukopoloženju jednog đakona iz manastira Svetog Pantelejmona, vidi se da je manastir bio aktivan. Navodi se da je crkva bila opravlјana 1852. godine.

Od materijalnih ostataka koji svedoče o starosti manastira sačuvani su:
- jedan kamen koji se nalazio u temelјu prethodne građevine gde se nalazi datum 08. jul 1885. godine. Sada se nalazi ispred crkve sa južne strane;
- deo katapetazme na kojoj je zapisana 1886. godina.

Podaci o vremenu izgradnje zapadnog postrojenja se ne poklapaju za nekoliko godina. U svakom slučaju, radi se o trećoj ili samom početku četvrte decenije dvadesetog veka. Tada je porušen zapadni zid i dozidana priprata sa osmougaonom kulom zvonika. Ubrzo nakon toga dograđen je južni aneks. U novijim prepravkama crkve porušen je ovaj zvonik, jer je bio sklon padu. Danas se sa južne strane nalazi zvonik drvene konstrukcije.

Okupatori su zapalili manastir 1944. godine. Tom prilikom spalјene su manastirske zgrade, a arhiva uništena. Manastir je početkom dvadesetih godina obnovlјen. Prilikom obnove podignut je novi konak po fotografijama starog.

Godine 1993. ponovo je zaživeo manastir. Kratko vreme u njemu su živeli monasi, a sada u njemu obitavju monahinje. Lepčinski manastir i danas je metoh manastira Sveti Prohor Pčinjski.   

Sa blagoslovom Nјegovog Preosveštenstva Episkopa vranjskog G. Pahomija, u ovoj svetinji danas obitava 10 monahinja i 5 iskušenica, koje danonoćno uznose molitve, čuvajući blagolјepije doma Božijeg.
∇
SVETI PROHOR PČINJSKI
Eparhija Vranjska

Manastir Sveti Prohor Pčinjski se nalazi na šumovitim obroncima planine Kozjak, na levoj obali reke Pčinje, u blizini sela Klenike, 30 km južno od Vranja. Prema predanju, podigao ga je u 11. veku vizantijski car Roman Diogen u znak zahvalnosti Svetom Prohoru Pčinjskom, koji mu je prorekao da će postati car. Manastir radi kao kulturno-prosvetni centar ovog kraja i u njemu radi bogoslovska škola, prepisivačko-iluminatorska radionica, a organizovano se uči ikonopisački zanat.

Politički događaji koji su se odigrali krajem H i početkom XI veka, morali su ostaviti traga u graditelјstvu ove oblasti. Pobedom Vasilija II(976-1025) nad Samuilom, Vizantija je vratila ranije izgublјene teritorije Balkanskog poluostrva, što je zahtevalo reorganizovanje političke i crkvene uprave i stavlјenje stanovništva pod njegov uticaj. Carskom povelјom iz 1020. godine, Vasilije II reorganizovao je Ohridskupatrijaršiju, sada arhiepiskopiju, u kojoj se spominje episkopija Morzoviška, u čijem sastavu je pored ostalih mesta i Kozjak - danas ime planine u čijem podnožju se nalazi manastir sv. Prohora Pčinjskog. Nјega je izgradio vizantijski car Roman IV Diogen (1067-1071), na molbu potonjeg sveca i patrona hrama Prohora Pčinjskog. Sistematska arheološka iskopavanja uz svestraniju analizu dosadašnjih saznanja, potvrdila bi tvrdnju da je prvobitna skromna jednobrodna crkva sagrađena u XI veku ili početkom XII stoleća.

Prema rečima Stefana Prvovenčanog, Nemanja je u ratovima sa Vizantijom između 1180-1190. godine osvojio oblast Vranja. Pripajanjem novoosvojenih teritorija Srbiji otvorila se potreba za organizacijom crkve koju je sproveo Sv. Sava 1220. godine. Manastir je ostao u sastavu srpske države sve do njenog definitivnog pada, ali je i tada neko mislio o njemu.

Jedna od najopsežnijih obnova zasluga je kralјa Milutina, koji je angažovao 1316. ili 1317. godine solunske slikare Mihaila i Evtihija da oslikaju novi hram. Posle kosovske bitke manastir su razorili Osmanlije, a 1489. godine obnovio ga je Marin iz Kratova. Tada je oslikan freskama koje se ubrajaju u najznačajnije umetničke tvorevine svog vremena. U 16. veku u manastiru je postojala slikarska radionica, čiji su majstori slikali freske velikih likovnih vrednosti u kapeli na južnoj strani crkve.
Kralј Milutin je, uz svoje 40 manastir-zadužbine, obnovio i ovu, i iz karlovačkog rodoslova znajemo da SAGRADI I MANASTIR PŠINSKOMU PROHORU, što potvrđuje i uzidana opeka na severnoj fasadi stare crkve, sa, u plitkom relјefu izvedenim imenom SAVA, otkrivajući njegovu neposrednu brigu o obnovi hrama, arhiepiskop Sava III (1309-1316) Manastir se našao ponovo u okvirima srpske države 1912. godine.

Manastirska ograda od tesanog kamena pokrivena je kamenim pločama i ćeramidom. Sa severne, zapadne i južne strane su impozantne zgrade konaka. Glavna, Vranjska, kapija sa zapada vodi pravo ka ulazu u crkvu, dok je ona na jugu ispod konaka okrenuta Kumanovu, po čemu je dobila ime. Istočno, crkvu od zgrade Mitropolije odvajaju delimično otkriveni temelјi, po svojoj prilice crkve sv. Jovana, dela srednjovekovne manastirske celine, kojoj pripada središnji deo porte oko groba Sv. Prohora Pčinjskog.
Drevno svetilište sagrađeno je na starom kultnom mestu, gde je živeo prepodobni Prohor Pčinjski. I pored nedostataka pouzdanih materijalnih dokaza ima razloga za tvrdnju da je sadašnji grob Sv. Prohora deo prvobitnog hrama. Od najstarije svetinje do danas je očuvana kapela gde počivaju mošti Sv. Prohora. U pitanju je mala, poklonička niska pravougaona prostorija. U sferno oblikovanoj istočnoj strani smeštene su mošti svetitelјa, gde je, u desnom gornjem uglu mali otvor iz koga već ceo milenijum izvire čudotvorno miro. Sv. Prohor je trenutno jedini srpski svetitelј-mirotočac u Srbiji.

Skladno složene opeke, kamenje i malterne fuge iz vremena kralјa Milutina, čine iznenađujuće kolorističke efekte koji se menjaju u zavisnosti od ugla pod kojim sunce osvetlјava fasadne površine. Sudeći po sačuvanoj borduri na severnom zidu, crkva je nekada imala zidani ikonostas. Crkva se značajno obnovila krajem XVI veka, kada je dograđen paraklis u slavu Bogorodice, kojom prilikom je korišćen isti materijal za gradnju, ali na manje dekorativan način. U paraklis se iz naosa ulazi hodnikom uz grobnicu Sv. Prohora i kroz vrata na južnoj strani nove crkve. Nova crkva započeta je 1898. a dovršena 1904. godine. U crkvu se ulazi sa zapada preko dvanaest polukružnih stepenika.

U manastirskom kompleksu dominiraju dva konaka, od kojih „vranjski konak“, monumentalnih razmera, predstavlјa jednu od najlepših građevina ovog tipa u Srbiji. Građen je između 1854. i 1862. godine, zaslugom Hadži-Mihaila Pogačarevića, trgovca iz Vranja.
∇
Manastir sv. Stefan
Gornje Žapsko

Manastir posvećen prenosu moštiju Svetog prvomučenika i arhiđakona Stefana je treći po redu na teritoriji Vranjske eparhije. Nalazi se u Gornjem Žapskom selu južno od Vranja. Podignut je na novim temelјima oko 1843. godine, tj. na starom porušenom svetilištu. Hram je izgrađen u vidu stila seoskih građevina, bez nekih spolјnih arhitektonskih ukrasa, dug 15 a širok 4 metara. Ne zna se ko je i kada uradio ikonostas. Jedino se zna da je ikonu Svetog Stefana izradio 1918. godine. Nikolaj Sofronski, Rus izbeglica posle oktobarske revolucije. Radio je na manastirskom imanju i unapredio ga je. Tu ostaje do 1947. godine. Nije primio državlјanstvo SFRJ. Prešao je u državnu službu. Od 1947. do 1954. godine manastirom upravlјa iguman Pimen Milić, starešina manastira Svetog oca Prohora Pčinjskog. Odlukom tadašnjeg mitropolita- Vranje je bilo u sastavu Skopske Mitropolije- Josifa Cvijovića, za starešinu manastira dolazi monahinja Ilarija. Uskoro upravu preuzima jerej Jordan Petričević paroh buštranjski do 1967. godine. Zatim v. d. igumana manastira obavlјa jerej Milorad Stefanović. Manastir ima oko 10 hektara zemlјe. U nekim bogoslužbenim knjigama piše da su okupatori odneli mnoge inventarske stvari i potpuno uništili manastirsku arhivu. Pre agrarne reforme a posle Drugog Svetskog rata kao članovi uprave pominju se Dragutin Popović, Vidosav Popović i Jefrem Dimitrijević. Gornjožapska parohija imala je 1900. godine 30 domova u Gornjem i 60 u Donjem Žapskom. Ondašnji paroh je bio jerej Dimitrije Jovanović rukopoložen 1. aprila 1863. godine. Učio je privatno da čita, piše i peva.

Veliki broj očuvanih crkava i manastira, kao i mnoštvo crkvišta i manastirišta, svedoči o bogatoj duhovnoj tradiciji Vranja i njegove okoline. Veruje se da je u ovim krajevima, u narodu poznatom kao Vranjska Sveta Gora ili Vranjogorje, tokom srednjeg veka živelo i di hilјadu i dve stotine monaha, molitvom osveštavši čitavo tlo, ova nepregledna vojska Hristova svoj monaški podvig ostavila je budućim vremenima kao trajno zaveštanje i nadahnuće, dok su neprohodne vranjske gore i vrleti tako postale pravi duhovni rasadnik.

Pisani izvori svedoče da je manastirska crkva, na temelјima stare, srednjevekovne obnovlјena u vreme kneza Miloša Obrenovića, mitropolita Petra Jovanovića i episkopa Niškog Grigorija 1843. godine.

Ta stara crkva nije imala kupolu i bila je bez spolјnih arhitektonskih ukrasa.

Samo nekoliko kilometara udalјen od Ristovca, nekadašnje granice s Turskom, manastir je do oslobođenja 1912. godine imao značajnu stratešku i misionarsku ulogu.

Početkom XX veka u njemu je osnovana Psaltirska bogoslovija ili Versko -Učitelјska škola u kojoj se školovalo oko 40 sveštenika. Iz jedne od mnogobrojnih svešteničkih porodica u Gornjem Žapskom potekao je i jedan od naših najvećih bogoslova, molitvenika i propovednika XX veka, nedavno pribrojan liku svetih - arhimandrit Justin Popović. Nјegov deda, pop Aleksa, kao seoski paroh opsluživao je manastir Svetog Stefana, tako da je mali Blagoje, potonji prepodobni otac Justin, svoju bogočežnjivu dušu napajao na istočnicima ove svetinje.

Tridesetih godina XX veka u ovoj svetinji utočište je našao belogardejski kapetan Nikolaj Sofronjicki koji se desetak godina sa pomena vrednom lјubavlјu starao o manastiru. Manastir je tada imao veliko imanje i šumu. Govorilo se da je svaka treća brazda bila manastirska ili kako je često moglo da se čuje od meštana da je manastir bio treći brat na selo. Tokom Drugog Svetskog rata manastirski konak koji je bio veći od postojećeg je zapalјen od strane Bugara. Tada je uništena manastirska arhiva. Preostale vrednije knjige i bogoslužbeni predmeti nalaze se sada u riznici manastira Svetog Prohora Pčinjskog. Po završetku rata Nikolaj se vraća u Rusiju a nekada veliko manastirsko imanje je znatno smanjeno 1948. godine. Zakonom o eksproprijaciji. Tom prilokom manastiru je oduzeto 24 hektara obradive površine.
Godine 1953. u manastir Svetog Stefana dolazi sestrinstvo na čelu sa mati Ilarijom i 9 monahinja. Suočeni sa brojnim teškoćama tokom prvih posleratnih godina, monahinje su napustile ovu svetinju na jugu zemlјe 1959. godine i raselile se po drugim manastirima širom Srbije. Igumanija mati Ilarija kasnije postaje igumanija manastira Pokajnice u Šumadijskoj eparhiji. Tada je ova svetinja potpuno opustela.

Zapušten i obrastao u trnje i korov, sav zapreten u šiblјiku, čini se čitavu večnost neokađen, bez službe, slavopoja i života, i ova svetinja čekala je neko bolјe vreme... Manastir Svetog Stefana privukao je pažnju tadašnjeg arhijerejskog namesnika, protojereja Janka Mančića koji je pokrenuo inicijativu za njegovu obnovu. Zalaganjem sveštenstva pčinjskog namesništva na sastanku od 19. maja 1992. godine u manastiru Svetog Stefana, doneta je odluka o obnavlјanju crkve i manastirskog konaka. Dolaskom vladike Pahomija na katedru Bogom spasavane eparhije Vranjske avgusta 1992. godine kao i nekadašnjeg igumana hilandarskog, sada upokojenog arhimandrita oca Pajsija za klirika iste, zalaganjem lokalnog sveštenstva i Boga gladnog i žednog naroda, mnogih preduzeća i pojedinaca, započeta obnova manastira Svetog Stefana aktivno se nastavlјa. Tako su u toku samo jednog veka, više puta zaživele reči jeromonaha Lukijana starešine manastira Svetog Stefana iz 1907. godine koji u zapisu na jednoj knjizi kaže da je manastir našao u vrlo slabom materijalnom stanju, zbog čega se je zjelo pomučio dok nije doveo u red koliko je bilo moguće. I zaista bilo je teško odlučiti se odakle započeti. Da li prokrčiti put najpre ili obnoviti polusrušenu crkvu ili možda zvonaru ili sazidati konak, uvesti struju ili iskopati bunar. Ali uz pomoć Božiju, blagoslovom Svetog Stefana i svesrdnim zalaganjem svih onih koji su zavoleli ovu svetinju, manastir je polako počeo da sija novim sjajem.

Već početkom 1994. godine doselilo se mlado sestrinstvo na čelu sa igumanijom Jefremijom. Sada ovde živi 17 sestara koje se svojim skromnim pregnućima trude da ovu malu ali tako lepu svetinju na samom južnom braniku naše domovine očuvaju i ukrase, da započetu duhovnu i materijalnu obnovu nastave.

Opštežiće u manastiru je obnovlјeno 1994. godine. Manastir je danas ženski. U njemu od 1995. godine deluje ikonopisna radionica. Monahinje su učile ikonopis u Grčkoj u manastiru Časnog Krsta kod Korinta. Neguje se drevna vizantijska tradicija jajčane tehnike.

Sestrinstvo se bavi prevođenjem i izdavanjem dela starca Pajsija Svetogorca, za šta ima blagoslov i pismenu dozvolu manastira Svetog Jovana Bogoslova - Suroti kao nosioca autorskih prava. Do sada je iz štampe izašlo desetak naslova.
Aktivno radi stolarska i duborezačka radionica. U ovoj svetinji neguje se tradicija vizantijskog pojanja.
Ikonostasi koje su one oslikale nalaze se npr. u crkvi Svetog Vasilija Ostroškog u Sarajevu, u crkvi Svetih Apostola Petra i Pavla u Bujanovcu, u paraklisu Svetog Ignjatija Bogonosca u Sabornoj crkvi u Vranju, Jablanici kod Kruševca itd.
Novi deo podignut je 1992. godine, a prilikom dolaska u manastir, nađene su ikone u postojećem zvoniku. Zbog dotrajalosti taj zvonik je zamenjen novim, dok je staro zvono sačuvano. Početkom XX veka za starešinu manastira Svetog Stefana na mesto jeromonaha Jakova, došao je jeromonah Lukijan.

Manastir je danas metoh manastira Svetog Prohora Pčinjskog.

Sadašnja crkva je jednobrodna. Ikonostas je novijeg datuma, napravlјen 1995. godine u jednoj kragujevačkoj radionici. Ikone za koje je ikonostas napravlјen, su stare. Ikone su rađene temperom, na tvrdom drvetu i gipsanoj podlozi. U hramu ima 18 ikona. U crkvi se nalaze tetrapod i pevnički pult rađeni 1995. godine kad i ikonostas i u istoj radionici. Napravlјeni su od orahovog drveta i prekriveni rezbom sa različitim motivima. Manastir takođe poseduje i bogoslužbene knjige.

Starost: 1843. godina

Dan slave manastirskog hrama, 15. avgust
∇
Sveti Nikola - Svojnovo
SVETI NIKOLA – SVOJNOVO
Eparhija Šumadijska

Svi objekti manastirskog kompleksa raspoređeni su u uzanoj izduženoj dubodolini zapadno od sela Svojnova, na obroncima planine Juhor. Srednjovekovno poreklo zasnovano je na predanju, mada bi se moglo osnovano predpostaviti da je na ovom području u drugoj polovini XIV veka podignut manastir, što potvrđuju i njegove arhitektonske karakteristike (trikonhalna osnova sa bočnim pevnicama i istočnom apsidom). Tome u prilog idu i pomeni u turskim popisnim dokumentima iz XVI veka manastira Svetog Nikole kod sela Potočca u Levačkoj nahiji.

Zna se da je manastir potpuno stradao krajem XVIII veka, u vreme ratova sa Turcima kapetana Koče Anđelkovića, odnosno da je obnovlјen za vreme Karađorđevog oslobodilačkog ustanka, 1812. godine. Tada je nahijski knez Mileta Radojković od ostataka porušenog manastira izgradio današnju crkvu i stari istočni konak. Ovaj hram tokom narednih stotinak godina biće mirska crkva.

Manastirski hram u Svojnovu ima trikonhalnu osnovu sa nepravilno zasvedenim valјkastim svodom. Na istočnom delu je velika polukružna apsida, a na bočnim stranama plitke konhe. Crkva je zidana lomlјenim belim kamenom sa fugovanim i dersovanim fasadama. Glavna ulazna vrata na zapadnom zidu i bočna na južnoj pevnici rađena su od drveta i ornamentisana su u narodnom stilu sa nizom bilјnih ukrasa i prepleta. Krov je dvoslivan, dosta strm, sa izbačenim strehama. Zidovi su delimično živopisani u naše vreme. Unutrašnjost je osvetlјena sa po dva uzana prostora sa strane i jenim većim na oltarskoj apsidi.

Severoistočno od crkve sačuvan je prizemni konak iz 1812. godine. Na zapadu je podignut monumentalni konak pravougaone osnove, sa velikom ulaznom kapijom i lučnim prozorima.
∇
TRESIJE – Sveti arhanđeli Mihailo i Gavrilo
Eparhija Šumadijska

Osnivanje manastira Tresija na Kosmaju, nedaleko od Sopota, pripisuje se despotu Stefanu Lazareviću. Međutim, najverovatnije da je manastir nastao još krajem 13. veka ili početkom 14. veka, u vreme kralјa Dragutina, a da je obnovlјen u vreme despota Stefana, početkom 15. stoleća.

U turskim izvorima manastir se pominje 1560. godine, kao manastir Svetih Arhanćela pod imenom Tres, koji je imao 12 kaluđera. Stradao je krajem 17. veka od Turaka. Kaluđeri su sa manastirskim dragocenostima prešli u Srem i našli utočište u fruškogorskim manastirima. U manastir Hopovo donet je 1641. godine jedan Psaltir iz manastira Tresija, koji je kasnije prenet u Hilandar gde se i sada nalazi.

Razrušeni manastir obnovili su 1709. godine rakovački kaluđeri sa igumanom Visarionom. O toj obnovi svedoči natpis uklesan u kamenu levo od ulaznih vrata današnjeg hrama. Međutim, manastir je ubrzo zapusteo i ostao je u ruševinama sve do 1936. godine, kada je počela obnova koja je okončana 1950. godine.

Crkva manastira Tresija spada u skupinu građevina koje su u velikoj meri vezane za tradiciju raške škole. Osnova hrama je jednobrodna, sa trostranom apsidom spolјa i polukružnom iznutra. Zasvedena je poluobličastim svodom. Zidana je od pritesanih kvadara kamena. Od prvobitnih dekorativnih elemenata sačuvena je rozeta od kamena i pet kružnih otvora. Naknadno su dograđeni priprata na zapadnoj strani u kube nad naosom.

Ikonostas je novijeg datuma, iz vremena poslednje obnove. Među ikonama ističu se oltarske dveri, rad Jeremije Mihailovića iz 1827. godine i prestone ikone, delo Ilije Petrovića iz 1852/53. godine. Jugoistočno od crkve je stari konak koji se sastoji od prizemlјa i sprata.

Imajući u vidu predanje, ali i istorijske prilike i stilske karakteristike prvobitnog hrama, verovatno je crkva manastira Tresija zasnovana krajem XIII i početkom XIV stoleća, u vreme vladavine kralјa Dragutina, a da je u vreme despota Stefana Lazarevića, početkom XV veka, bila samo obnovlјena. Ovome u prilog ide oblik osnove i način gradnje, koji je sličniji raškim građevinama, nego moravskim trikonhalnim crkvama.

U istorijskim izvorima prvi put se pominje 1560. godine u turskom popisnom defteru, kao manastir Svetog arhanđela, drugi naziv Tres ili Tresi – sa dvanaest monaha. Ovaj podatak posredno govori da je manastir u srednjem veku bio veoma značajan, jer je znatno bratstvo zadržao i u najtežim danima pod Turcima. U XVII veku verovatno je zapusteo, te se monasi, dragocenosti i knjige sele severno od Save i Dunava. Tako je 1641. godine u manastir Hopovo donet jedan psaltir iz Tresija, koji se danas nalazi u biblioteci manastira Hilandara.

Početkom XVIII veka, 1709. godine, iguman manastira Rakovice Visarion sa bratstvom obnavlјa manastirsku crkvu o čemu postoji očuvan natpis na kamenoj ploči u priprati. Manastir se pominje u XVIII veku, do kraja austrijske okupacije ovih krajeva, da bi potom bio u ruševinama sve do obnove pred Drugi svetski rat sprovedene zalanjem Patrijarha Varnave i pod nadzorom arhite kte Momira Korunovića, koja neće do kraja biti realizovana zbog smrti Patrijarha i početka rata.

Ovom obnovom znatno je izmenjen raspored plana, a delovi prvobitne građevine sačuvani su samo u prizemnom pojasu. Saznanja o prvobitnom planu moguća su zahvalјujući arhitektonskom snimku iz 1908. godine.

Crkva je imala plan jednobrodne građevine sa izduženim naosom podelјenim na tri jednaka traveja po dužini, apsidom na istočnoj strani, ulazom na zapadu i kasnije dozidanom pripratom pravougaone osnove sa prolazima na severnoj i južnoj strani. Apsida je bila iznutra polukružna, spolјa trostrana. Dva para naspramnih pilastara u naosu nosila su ojačavjuće lukove na koje se oslanjao poluobličasti svod.
Od elemenata dekorativne plastike sačuvana je jednostavna kamena rozeta sa pet kružnih otvora. Prvobitni delovi crkve ozidani su pritesanim kamenim kvadrima.

U Tresijama čuvaju se zanimlјive ikone prenete iz susednih crkava u Stojniku, Nemenikućama i Belјini. Ove ikone su iz XIX veka i pripadaju prvoj generaciji ikonopisaca oslobođene Srbije. Među ikonama ističu se oltarske dveri iz 1827. godine, rad učenika poznatog Karađorđevog slikara Jeremije Mihailovića, Bogorodica sa Hristom iz 1819, koju je belјinskoj crkvi priložio gospodar Paja Sretenović i nekoliko prestonih ikona Ilije Petrovića iz 1852. i 1853. godine. Na ikonama su veoma važni zapisi koji daju niz podataka o istorijskim prilikama toga vremena.

O manastiru se brinu monasi. Aktivan je.
∇
TRONOŠA sa crkvom Vavedenja Presvete Bogorodice
Eparhija Šabačka

Nalazi se blizu Tršića u selu Korenita.

U poznatom Tronoškom letopisu iz 1791 koji je pisan u samom manastiru kao ktitor manastira je navedena kraljica Katalina Nemanjić žena kralja Dragutina. Tačno vreme se ne zna pa se uzima period od 1276 do 1382.god. kada je Dragutin bio kralj i vladao Podrinjem.

Crkva ima stil pozne raške škole. Obnovljen u 16.veku, manastir je u 18. veku kulturno središte Jadra, Podrinja, Radjevine i Pocerja.

U doba Kočine krajine iguman manastira bio je na čelu borbe.

Vuk Stefanović Karadžić došao je u manastir da uči školu 1797 god.
Danas u manastiru postoji memorijalni muzej ovog reformatora srpske azbuke.

U manastiru se neguje običaj jedinstven u pravoslavnom svetu: donošenje ratarskih sveća težine 50 kg.
Svake godine na Veliki četvrtak meštani okolnih sela donose velike sveće napravljene od čistog pčelinjeg voska. One u manastirskoj crkvi gore za odredjene praznike ispred ikona Hrista i Bogorodice. Jednu sveću po posebnom postupku izradjuju meštani sela Tršića i Korenite a drugu meštani sela Zaječe i Paskovca.

Ispred manastira je česma koju su prema legendi sagradili Jug Bogdan i 9 Jugovića pred polazak na Kosovo.
Voda je izuzetno pitka i osvežava.

Manastir je aktivan.
∇
VELIKA REMETA sa crkvom Svetog Dimitrija
Eparhija Sremska

Manastir Velika Remeta je jedan od 16 fruškogorskih manastira. Nalazi se u istočnom delu Fruške gore, severozapadno od istoimenog naselјa i nekadašnjeg Prnjavora Velika Remeta, u čijem se ataru danas nalazi. Manastir prostorno i administrativno pripada opštini Irig.

Manastir je posvećen svetom Dimitriju, a u njegovom sastavu se nalazi i crkva posvećena ovom svecu. U okviru manastira se nalaze i dve kapele — svetog Jovana Krstitelјa iz 18. veka i Uspenija Presvete Bogorodice iz 1970.

Manastir Velika Remeta nalazi se na južnoj strani Fruške gore, duboko u planini i na visini od 270 m. Udalјen je svega 5-6 km od puta Beograd-Novi Sad, pa je lako dostupan vernicima i drugim posetiocima.

Po predanju, manastir je osnovao kralј Dragutin kada je u lovu pao sa konja i ostao trajno hrom i predao vlast svom bratu Milutinu. Prema zvaničnim podacima Velika Remeta se prvi put pominje 1562. Postoji i jedan pisani podatak iz 1509. da je izaslanik-kaluđer despotice Angeline Branković dolazio u manastir posvećen svetom Dimitriju (manastir Velika Remeta je posvećen ovom svetitelјu).

Današnji manastirski kompleks je veoma star i smatra se da je njegova gradnja započeta još u 15. veku. Barokni zvonik pridodat mu je 1735. i posvećen je rođenju svetog Jovana Preteče (svetog Jovana Krstitelјa). Fasada crkve prilagođena baroknom izgledu u periodu 1733—1753. Nove ikone za ikonostas izrađene su u prvoj polovini 18. veka. Međutim, prestone ikone su starije. Ove ikone su slikali 1687. pridvorni ruski zografi Leontije Stefanov, Joan Maksimov i Spiridon Grigorev.

Na početku Drugog svetskog rata u manastir ulaze ustaške jedinice i u njemu ostaju sve do proleća 1943, tako da je komisija zagrebačkog Muzeja za umjetnost i obrt 10. septembra 1941. došla da popiše imovinu manastira i da je odnese u Zagreb. Ona je preuzela svega oko 60 predmeta, što govori da su ostala dobra bila pokradena i uništena. Kada su proleća 1943. ustaše napuštale manastir, spalile su ga.

Velika Remeta je obnovlјena 1982.

Manastir je danas u dobrom stanju. Glavna crkva je sa sve četiri strane opkolјena konacima i ima najviši zvonik u Sremu (38,6 m).
∇
VOLjAVČA Rudnička, Sv. arhangeli Mihailo i Gavrilo
Eparhija Šumadijska

Manastir Volјavča se nalazi 5 km od Stragara, na severoistočnim padinama Rudnika.
Po predanju potiče iz XI veka. Obnovlјen je 1430. godine. Prvi pouzdan izvor o ovom manastiru potiče  iz 1539. godine, kada  je spahija Mehmed izdao „velekupcu“ Živku Končinoviću iz Srebrenice, tapiju na zemlјu manastira Volјavče. U to vreme iguman je bio Teodosije Končinović.

Manastirsku crkvu koja se nalazi na levoj obali Banjskog potoka pri njegovom izvoru, tri i po kilometra jugozapadno od Stragara, podigao je u prvoj polovini XV veka vlastelin Mihailo Končinović – prema izvodu iz njegove osnivačke povelјe sadržanom u tekstu koji krajem XVIII veka sastavlјa Hadži Ruvim koristeći starije dokumente. Prema zapisu, manastir podiže: „Mihail Končinović roždeniem i vospitaniem iz ove Srebrnice gde stičet se potok Volјavča u reku Srebrnicu se i voshotje sazdati manastir na svoje ime“.

Kasnija istorija Volјavče bila je veoma teška, manastir je pod Turcima više puta palјen, rušen i obnavlјan. O velikom oštećenju i obnovi 1551. godine svedoči sledeći zapis: „Živko Končinović velekupac od plemena Mihaila Končinovića iz Srebrnice preseli se iz doma otečestva svoga i udruži dom svoj više Banje kod potoka Volјavče i osta tamo malo vremena i obnovi Monastir, pokri i povenicu podpisa i dve kelije od zapadne strane pred crkvom pokri“. Turci su 1759. godine ubili manastirskog starešinu Teodora Tepca, a konake zapalili. Značajna obnova izvršena je nakon dolaska (1762) u manastir igumana Aleksija. I za vreme Hadži Ruvima (1788), rudnički Turci su palili Volјavču, da bi sadašnji oblik dobila 1796. godine kada su majstori iz Ohrida sazidali crkvu „svou ot osnovaniя i širou i lepšou“.
U ustaničko vreme, u prvim decenijama XIX veka, i pored toga što je ovde bilo sedište Pravitelјstvujuščeg sovjeta, manastir nije stradao. Značajan građevinski zahvat bila je gradnja kule zvonare na zapadnom delu crkve, koju je 1838. godine podigao ustanički starešina Janićije Đurić. Rekonstrukcija manastirskih objekata sprovedena je tokom 2005. godine, kada je u Volјavči održana proslava dvestogodišnjice izvršne vlasti u Srbiji, povodom zasedanja ustaničkog Sovjeta u ovom manastiru.

Crkva manastira Volјavče je trikonhalna građevina zasvedena poluobličastim svodom sa vitkom kupolom iznad centralnog prostora. Oltarska apsida i bočne pevnice su spolјa i iznutra polukružne. Na zapadu je mala pravougaona priprata, zidana istovremeno sa naosom. Krov je dvoslivan, prvobitno pokriven pločama od kamena škrilјca, a sada od pocinkovanog lima. Crkva je vrlo skromnih dimenzija, rustično zidana, bez dekorativne ornamentike i arhitektonske plastike. Građena je od lomlјenog kamena sa malterisanim fasadama. Očigledno da je prvobitna crkve 1788. godine bila u potpunosti srušena, a da je prilikom obnove 1796. godine sagrađena mnogo manja i skromnija građevina. U unutrašnjosti crkve nema nikakvih tragova živopisa, što potvrđuje da je današnji hram sazidan krajem XVIII veka.

Istočno od crkve nalazi se konak u kome je 1805. godine zasedao Pravitelјstvujušči sovjet. Zgrada je podignuta 1765. godine i spada u red najznačajnijih manastirskih konaka u Srbiji. Zgrada konaka u kojoj je Sovjet zasedao sačuvana je i nalazi se u dobrom stanju, a najznačajnije prepravke izvršene su baš u vreme kada je adaptirana za sedište Sovjeta. Tada je rekonstruisan spratni deo konaka, u kome je ustanička vlada i radila, pa se u tom delu i danas nalazi soba koju nazivaju Karađorđeva.
∇
VRATNA sa crkvom Vaznesenja Gospodnjeg
Eparhija Timočka

Manastir Vratna nalazi se na oko četrdeset kilometara od Negotina a dvadesetak od Brze Palanke.
Leži sakriven između visokih stena a pored same reke Jabuče.
Vidi se tek kada mu se priđe sa istočne strane na oko dve stotine metara.

Ime je manastir dobio po ogromnim, do trideset metara visokim, vratima ili kapijama isklesanim u stenama korita reke Jebuče koja ih je stotinama hiljada godina dubila i oblikovala bez ikakvog alata. Kapija ukupno ima tri i mogu se smatrati za pravo svetsko čudo prirode Božije.

Manastirska crkva dužine je 16 metara, širine 7,5 a zidovi debljine 2,5 metara. Njena lađa je niska u osvetljena sa šest prozora sličnih puškarnicama, dok njen narteks osvetljavaju dva okrugla prozora. Sama građevina nema ništa naročito što bi bilo vredno osobite pažnje. Ona nije sačuvana do današnjih dana u svom prvoliku. Na pojedinim mestima vidljivi su tragovi renoviranja i doziđivanja.

Od starijeg živopisa sačuvalo se jedino glava Hrista Spasa u konhi proskomidije i delovi živopisa Svetitelja na zapadnom zidu: scene iz Jevanđelja, Sveti Makarije, Zosim i Marija Egipćanka. U prošlosti je zabeleženo da je manastir više puta obnavljan. Godine 1415. vojvoda Šarban iz Struza kod Bukurešta je ostavio zapis o obnovi koji se vremenom izbrisao ali ga je zabeležio starešina Genadije 1856. godine u svom služebniku na 163. strani. U početku XIX veka obnavlja ga oborknez Stanko Frajkor. Manastirski konak podignut je 1856. godine trudom meštana sela Urovice, Vratne i Jabukovca.

Manastir je u novije vreme prepokriven a dozidan je i zvonik nad pripratom. Nedaleko iznad manastira nalazi se isposnica Svetoga Nikodima tismanskog. Kelija je u samoj stene i gotovo da je nepristupačna. Od građevine kelije danas se mogu videti samo tek po neki detalji. Crkva manastira Vratne posvećena je Vaznesenju Gospodnjem (Spasovdan).

Manastir je aktivan, ženski i o njemu brinu monahinje.
∇
RAVANICA - VRDNIK sa crkvom Vaznesenja Gospodnjeg
Eparhija Sremska

Manastir je izgrađen na južnim padinama Fruške Gore u samom naselјu Vrdniku.

Stara crkva manastira Vrdnika sazidana je pre turske vlasti u Sremu i bila je posvećena Svetom Jovanu Krstitelјu.

U turskim dokumentima iz 1566-69. godine postoje podaci koji govore o ovom manastiru. Prvi pouzdan podatak o ovom manastiru potiče iz 1589. godine; tada je u njemu pisan jedan minej.

Kad su se izbegli monasi iz manastira Ravanice u Srbiji 1697. godine iz Sent-Andreje spustili u Srem, oni su obnovili zapusteli i porušeni manastir Vrdnik. Tu su položili telo svetog kneza Lazara u crkvu, koju su, za uspomenu na staru Ravanicu, posvetili Vaznesenju Gospodnjem. Od tog doba počinje Vrdnik da se zove i Ravanica.

Ova crkva je bila mala da primi veliki broj hodočasnika koji su dolazili da se poklone i pomole pred sv. moštima kosovskog mučenika. No podizanje nove crkve nije išlo brzo. Mitropolit Mojsije Putnik tražio je da se nova crkva podigne po planu i veličini manastira Šišatovca. Današnja crkva manastira Vrdnika zidana je od 1801.—1811. godine. Zidao ju je Kornelije, majstor iz Novog Sada. Istovremeno sa crkvom nazidan je i zvonik sa četiri sprata. 1811. godine na Vidovdan prenete su mošti kneza Lazara u novu crkvu. To je bio izuzetno svečan događaj, kome je prisustvovao karlovački mitropolit Stefan Stratimirović, koji je stigao u paradnoj kočiji sa zapregom od šest belih konja. Stara crkva je 1812. godine srušena, a na njenom mestu bio je podignut spomenik. Nov zvonik podignut je 1832. godine. Konaci su sazidani u prvoj polovini 18.veka, a prepravlјani i doziđivani sve do početka 19.veka.

Ikonostas stare crkve je radio Pavle Simić, a ikone na ikonostasu je slikao u zografskom stilu Stanoje Popović 1743. godine. Monah-slikar Amvrosije Janković, naslikao je 1776. godine u trpezariji ovog manastira kompoziciju iz nacionalne prošlosti: Kosovski boj. Petar Čortanović 1856. godine naslikao je, preko ove Amvrosijeve slike, svoju verziju Kosovske bitke i likove članova porodice kneza Lazara. Od početka 19. veka u Vojvodini i Slavoniji vrlo često se slikaju likovi Srba svetitelјa, pa je slikan i Miloš Obilić kao svetitelј.

Ikonostas, pevnice, nalonj i tronove rezao je karlovački duborezac Marko Vujatović 1809-1814. godine, a pozlatio ih je Petar Čortanović. Ikonostas i živopis u crkvi je slikao Dimitrije Avramović od 1852. do 1853. godine. Na plafonu su prikazani portreti srpskih vladara.

Sve ove slike uništene su u toku Prvog i Drugog svetskog rata.

U manastirskoj riznici čuvala se halјina kneza Lazara; pokrov od crvene svile za lice kneza Lazara, na kome je monahinja Jefimija 1399. godine izvezla zlatnom žicom Pohvalu knezu Lazaru; svileni nadbedrenik vezen zlatom i svilom iz 15. veka, srebrni putir iz 1692. godine; bakrorez iz 1764. godine sa likom sv. Đorđa, ispod koga je naslikan Vrdnik; bakrorez Zaharija Orfelina iz 1773. sa likom kneza Lazara; bogato ukrašen zlatni krst, dar kralјa Aleksandra Obrenovića, povodom 500-godišnjice kosovskog boja.

Iako je crkva posvećena sv. Vaznesenju, crkva slavi, kao nacionalni praznik Vidovdan. Na taj dan dolazio je mnogobrojni narod iz svih naših srpskih krajeva, da se pokloni knezu mučeniku, a od 1905. godine o vidovdanskoj slavi manastira (nove) Ravanice ovde se održavao i slet srpskih Sokola.

U Drugom svetskom ratu manastir nije razaran, ali je opustošen. Danas manastir čine crkva, tri krila konaka i ogradni zid sa istočne strane, na kojem je ulaz u manastirsku portu.
∇
Manastir Ravanica je manastir u Srbiji i nalazi se u podnožju Kučajskih planina, pored sela Senje kod Ćuprije. Ravanica je zadužbina kneza Lazara, koji je poginuo u bici na Kosovu na Vidovdan, 28. juna 1389.

Crkva je posvećena Vaznesenju Gospodnjem i ograđena je čvrstim odbrambenim zidom sa sedam kula. Ravanica je sagrađena između 1375. i 1377. godine, a freske su oslikane nekoliko godina pred Kosovsku bitku. Na ktitorskoj kompoziciji se, pored kneza Lazara nalazi i knjeginja Milica i njihovi sinovi Stefan i Vuk.

Daleke 1375. godine je Državni sabor tadašnje Srbije doneo odluku da se podigne zadužbina velikog srpskog cara Lazara Hrebeljanovića i da u toj zadužbini bude i sahranjen.

Manastirski kompleks je bio sačinjen od glavne crkve posvećene Vaznesenju Gospodnjem, konaka, trpezarije i drugih pomoćnih obejkata, a smatra se da je bio opasan bedemima sa ukupno sedam kula.

Krajem 17. veka nastupa još teži period za ovaj srpski srednjevekovni manastir. Bilo je to u doba neposredno pre Velike seobe Srba 1690. godine, a nakon Bečkog rata. Kako je u to doba manastir Ravanica kod Ćuprije još intenzivnije napadan, pa i rušen i paljen, mnogi monasi odlučuju da krenu za patrijarhom Arsenijem III Čarnojevićem, ali ne zaboravljaju da ponesu i mošti svetog cara Lazara. Nakon više od mesec dana pešačenja stigli su u Sent Andreju, gde su podigli omanju drvenu crkvu u koju su položili mošti svog ktitora.

Tamo su boravili nekoliko godina, nakon kojih stižu i do Fruške gore. Preostali monasi su na Fruškoj gori pronašli, tada opusteli manastir Vrdnik, te su se potrudili da ga obnove koliko su mogli, a glavnu crkvu manastira su posvetili Vaznesenju Hristovom, iako je prvobitno bila posvećena Svetom Jovanu Krstitelju. Kako se pretpostavlja, ravanički monasi su to učinili želeći da očuvaju uspomenu na zadužbinu cara Lazara, manastir Ravanicu. Još od tada se često može čuti da se fruškogorski manastir Vrdnik naziva i Mala Ravanica.

Sve do 1946. godine manastir Ravanica kod Ćuprije je obitavao kao muški manastir. Od te godine do danas manastir Ravanica kod Ćuprije postoji kao ženski manastir, na čijem čelu se nalazi igumanija. Monahinje manastira na čelu sa igumanijom se pridržavaju najstrožijih pravila monaškog života.

Republika Srbija je ovaj srpski srednjevekovni manastir uvrstila u red Spomenika kulture od izuzetnog značaja, a sam manastir Ravanica kod Ćuprije se nalazi pod zaštitom Zavoda za zaštitu spomenika kulture Kragujevac i u vlasništvu je Republike Srbije.
∇